چکیده نشست پژوهشی:

- در حال حاضر 10 شرکت مطرح در صنعت تولید تایر و تیوپ، با اشتغال مستقیم قریب به 15 هزار نفر در کشور مشغول به فعالیت هستند و 240 هزار تن از 350 هزار تن نیاز واقعی کشور را در این حوزه تأمین می­ کنند.

- در 9 ماهه سال 1395، با رشد 15 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی، 177 هزار و 791 تن معادل 25 میلیون و 985 هزار و 730 حلقه انواع تایر در کشور تولید شده است.

- واردات انواع تایر در 9 ماهه سال 1395، 76 هزار و 913 تن معادل 5 میلیون و 912 هزار و 842 حلقه و صادرات آن 606 هزار و 671 حلقه، معادل 4 هزار و 688 تن بوده است.

- مسئله مالکیت یا واگذاری­ ها و همچنین مسئله تحریم­ ها، بیش از سایر مشکلات مسیر حرکت رو به جلوی صنعت تایر را با چالش مواجه کرده است.

پژوهش خبری صدا وسیما: صنعت تایر، از جمله صنایع مهم در زنجیره ارزش صنعت خودرو و صنعت حمل و نقل است و از آنجا که بیش از 60 درصد از مواد اولیه مورد مصرف در این صنعت را مشتقات نفتی تشکیل می ­دهد، برخورداری از منابع نفتی در کشور، ایران را به یکی از مستعدترین کشورها در صنعت تایر تبدیل کرده است. با این حال، در حالی­که بسیاری از زیرساخت ­ها برای توسعه این صنعت مهم در کشور وجود دارد، اما تاکنون از ظرفیت ­های بالقوه این صنعت برای ایجاد جاذبه در سرمایه­ گذاری­ های صنایع پایین دست نفت و پتروشیمی و تکمیل شدن زنجیره تولید در کشور و در نهایت، بهره ­مندی از مزایای اقتصادی و مزیت­ های رقابتی و صادراتی آن استفاده نشده است. به طوریکه، امروزه برخی کشورهای همجوار که از منابع نفتی برخوردار نیستند، گوی سبقت را در صنعت تایر از ایران ربوده ­اند و در تولید و صادرات محصولات این صنعت بسیار جلوتر از ایران حرکت می­ کنند. براین اساس، با توجه به اهمیت و نقش مهم این صنعت در اقتصاد ملی و پیشگیری از خام­فروشی و نیمه خام­ فروشی محصولات پتروشیمی کشور، در نشستی با حضور خسرو محمودیان، دبیر انجمن صنفی صنعت تایر؛ مصطفی تنها، عضو کمیته اجرایی این انجمن و همچنین امیرحسین بیگلری، کارشناس انجمن صنفی صنعت تایر، وضعیت صنعت تایر در کشور و مسائل و مشکلات مربوط به آن مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

تولید 240 هزار تن انواع تایر و تیوب در کشور

قدمت صنعت تایر در کشور به بیش از نیم قرن پیش بر می ­گردد. نخستین شرکت تولید تایر در سال 1337، با سرمایه­ گذاری یک شرکت خارجی تأسیس شد و پس از آن تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، چهار شرکت دیگر که آنها نیز با سرمایه ­گذاری شرکت­ های خارجی مطرح در زمینه تولید تایر و تپوب به بهره ­برداری رسیده و به تولید تایر و تیوب در داخل کشور پرداختند. بعد از پیروزی انقلاب نیز، این صنعت به فعالیت خود ادامه داد و با تأسیس و بهره برداری از 5 شرکت دیگر تا اواخر دهه 70، بخش اصلی نیاز داخلی از طریق کارخانجات و تولید داخل تأمین شد. کارخانجات داخلی در هر دو حوزه تولید لاستیک بایاس[1] و لاستیک رادیال[2] فعال هستند و تقریباً بخشی از ظرفیت تولید بیشتر کارخانجات به تولید لاستیک رادیال که امروزه تقاضای بیشتری در بازار دارد اختصاص یافته است؛ البته دو سه شرکت هم تمام تولیدات خود را به لاستیک ­های رادیال اختصاص داده ­اند.

در مجموع، در حال حاضر 10 شرکت مطرح در صنعت تولید تایر و تیوپ، با اشتغال مستقیم قریب به 15 هزار نفر، مشغول به فعالیت هستند و 240 هزار تن از 350 هزار تن نیاز واقعی کشور را در این حوزه تأمین می­ کنند و مابقی از طریق واردات تأمین می­ شود.

وضع تولید و مصرف انواع تایر و تیوب طی سال­ های 39 الی 59

در سال 1392، کارخانجات تولید تایر در کشور 235 هزار و 76 تن ، معادل 36 میلیون و 196 هزار و 905 حلقه انواع تایر و تیوب و فلپ(نوار دور رینگ) در کشور تولید کرده­ اند؛ در سال 1393، این آمار به 244 هزار و 31 تن، معادل 41 میلیون و 740 هزار و 407 حلقه افزایش یافت و در سال 1394، با کاهش 13 درصدی نسبت به سال گذشته به لحاظ وزنی، به 211 هزار و 270 تن معادل 33 میلیون و 432 هزار و 565 حلقه رسید. در 9 ماهه سال 1395 نیز، این آمار با رشد 15 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی، به 177 هزار و 791 تن معادل 25 میلیون و 985 هزار و 730 حلقه افزایش یافت.

همچنین میزان مصرف تایر و تیوپ و فلپ در کشور طی سال92، 328 هزار و 71 تن، معادل 40 میلیون و 980 هزار و 98 حلقه، در سال 93، 382 هزار و 54 تن معادل 49 میلیون و 859 هزار و 720 حلقه، در سال 94، 303 هزار و 475 تن معادل 37 میلیون و 142 هزار و 688 حلقه و در 9 ماهه سال 95، 247 هزار و 445 تن معادل 30 میلیون و 74 هزار و 447 حلقه بوده است که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته، رشد 9 درصدی را به لحاظ وزنی نشان می ­دهد. 

وضع واردات و صادرات در صنعت تایر

در سال 1392، واردات رسمی انواع تایر، تیوب و فلپ به کشور 108 هزار و 171 تن معادل 9 میلیون و 639 هزار و 456 حلقه بوده است که این آمار در سال 1393، به 151 هزار و 437 تن، معادل 12 میلیون و 862 هزار و 415 حلقه و در سال 1394 به 104 هزار و 856 تن، معادل 7 میلیون و 849 هزار و 553 حلقه رسید که کاهش 31 درصدی واردات انواع تایر را نسبت به سال گذشته نشان می­ دهد. همچنین، در 9 ماهه سال 1395، آمار واردات در این صنعت 76 هزار و 913 تن معادل 5 میلیون و 912 هزار و 842 حلقه بوده است که کاهش قابل ملاحظه­ ای نسبت به مدت مشابه سال گذشته ندارد.

صادرات این محصولات نیز در سال 1392، هشت هزار و 711 تن معادل یک میلیون و 587 هزار و 369 حلقه بوده است که این رقم در سال 1393، به هفت هزار و 974 تن معادل یک میلیون و 705 هزار و 284 حلقه و در سال 1394، هشت هزار و 812 تن معادل یک میلیون و 828 هزار و 437 حلقه رسیده است. همچنین در 9 ماهه سال 95، این آمار 606 هزار و 671 حلقه، معادل 4 هزار و 688 تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 4 درصد کاهش داشته است. 

موانع و مشکلات صنعت تایر در کشور

صنعت تایر در کشور، همانند دیگر صنایع موانع و مشکلات بسیاری در مسیر توسعه و پیشرفت خود دارد که اگر اقدامات اساسی و برنامه ­ریزی­ ها و حمایت­ های متناسب با ظرفیت و توان این صنعت در کشور صورت گیرد، علاوه بر تولید و تأمین 100 درصدی نیاز داخلی، می ­توان از مزیت­ ها و ظرفیت ­های صادراتی صنعت تایر در جهت ایجاد اشتغال پایدار، رشد اقتصادی، ارزآوری مناسب و .... استفاده کرد.

از مجموع مشکلاتی که این صنعت با آن مواجه است، مسئله مالکیت یا واگذاری­ ها و همچنین مسئله تحریم ­ها، بیش از همه مسیر حرکت رو به جلوی این صنعت را با چالش مواجه کرده است. در واقع، انتقال کارخانجات دولتی به بخش­ هایی که واجد شرایط مالکیت در این بخش نبودند و با صنعت تایر بیگانه بودند، باعث شد روند خصوصی سازی در این صنعت از مسیر اصلی خود منحرف شود و بخش خصوصی واقعی نتواند در این حوزه ورود پیدا کند. در بحث تحریم­ ها نیز، از آنجاکه نیاز به برخی تجهیزات و تکنولوژی­ های به­ روز برای ارتقای توان تولید و مطابق با استانداردهای جهانی از ضرورت­ های این صنعت است، اما به دلیل شرایط تحریم و امکان­پذیر نبودن انتقال تکنولوژی و تجهیزات پیشرفته مورد نیاز این صنعت طی سال­ های اخیر، صنعت تایر نتوانست توان و ظرفیت اصلی تولید خود را همگام با دیگر تولید­کننده ­های صنعت تایر در سطح جهان و منطقه به پیش ببرد و همین امر باعث شد دیگر رقبایی که قدمت کمتری در این صنعت نسبت به کشور ما دارند، جلوتر از ما حرکت کنند و حتی در بازار داخل کشور نیز نفوذ نمایند که این مسئله واحدهای تولیدی را با چالش ­ها و آسیب­ های جدی مواجه کرد.

واردات بی­ رویه به خصوص واردات تایرهای چینی از دیگر مشکلاتی است که طی چند سال اخیر به دلیل شرایط نامساعد تولید در داخل با آن مواجه بودیم که البته در حال حاضر با همکاری­ وزارت صنعت و تدابیر اندیشیده شده برای حل این مشکل، قرار بر این است که واردات فقط از طریق شرکت­ هایی که در داخل کشور نمایندگی و خدمات پس از فروش دارند، انجام گیرد و واردات قانونی از تمامی مبادی ورودی شناسنامه ­دار شود تا علاوه بر کنترل بر کیفیت تایرهای وارداتی، پذیرش مسئولیت و پاسخگویی اشخاص یا شرکت­ هایی که اقدام به واردات تایر می ­کنند، ایجاد شود.

یکی دیگر از مشکلات، فرسودگی و قدیمی بودن بخش عمده ­ای از تکنولوژی و تجهیزات مورد استفاده در این صنعت است که برای حل این مشکل باید ورود تکنولوژی جدید، نوسازی و بازسازی خطوط تولید و سرمایه­ گذاری جدید در این صنعت در اولویت قرار گیرد که در این زمینه حمایت تعرفه ­ای دولت از صنعت تایر، می ­تواند راهگشا باشد.

ناهماهنگی میان صنعت خودرو و صنعت تایر و همچنین مطالبات معوق تولیدکنندگان این صنعت از خودروسازان، از دیگر مشکلات عمده این صنعت است که فرصت و زمینه رشد و شکوفایی در این صنعت را برای تولیدکنندگان سخت و ناهموار کرده است؛ بدین صورت که، بسیاری از خودروسازانی که به تولیدکنندگان این صنعت بدهکار هستند، انتظار دارند بدون پرداخت بدهی ­های خود، شرکت­ های تولیدکننده تایر در هر شرایطی نیاز آنها را تأمین کنند و اگر تولیدکنندگان تایر مطالبات معوق خود را از خودروسازان مطالبه کنند، آنها برای تحت فشار قرار دادن شرکت­ های تولید تایر، اقدام به واردات می­ کنند در حالیکه، توان تولید و تأمین نیاز بازار این محصولات در کشور وجود دارد.

مشکل که دیگری که شرکت­ های تولید کننده تایر در داخل کشور با آن مواجه هستند، افزایش بی­رویه قیمت محصولات پتروشیمی است. با توجه به اینکه دوده مورد نیاز تولید تایر در این صنعت از طریق صنایع پتروشیمی تأمین می ­شود، افزایش قیمت محصولات پتروشیمی، قیمت تمام شده تولید محصولات صنعت تایر را نیز افزایش می ­دهد، در حالی که در قیمت عرضه امکان افزایش قیمت وجود ندارد. به طور مثال، محصول دوده طی سه ماه 73 درصد افزایش قیمت داشته و طی یک ماه اخیر نیز، قیمت تولید هر کیلو تایر نسبت به ماه گذشته 1400 تومان افزایش یافته است، در حالی که در قیمت عرضه تایر افزایشی صورت نگرفته است.

راهکارهای حمایت از صنعت تایر

از جمله راهکارها و حمایت­ هایی که نهادها و دستگاه­ های ذیربط می­ توانند برای تقویت و اصلاح این صنعت انجام دهند، بیش از هر چیز تعیین تکلیف مالکیت ­ها در این صنعت و واگذاری کارخانجات تولیدی به بخش خصوصی واقعی است. ملزم کردن خودروسازان به استفاده از تولیدات داخلی و پرداخت مطالبات شرکت­ های تولیدکننده تایر توسط آنها از دیگر اقداماتی است که دستگاه ­های اجرایی، می­ توانند در حمایت از این صنعت انجام دهند. بحث سرمایه ­گذاری خارجی از دیگر راهکارهای تقویت و توسعه این صنعت، و بهره ­مندی از مزایای تولیدی و صادراتی آن است. البته، در رایزنی­ های که با وزارت صنعت، معدن و تجارت صورت گرفته، در راستای حمایت از تولید داخلی، قرار بر این شده شرکت ­های خارجی که انواع تایرهای آنها در داخل کشور به فروش می ­رسد، از این پس، با سرمایه ­گذاری در این صنعت در داخل کشور، به تولید محصولات خود برای تأمین نیاز کشور بپردازند. هماهنگی در سیاست­ گذاری و تصمیم­ سازی میان سایر دستگاه ­ها و نهادهای مرتبط با این صنعت نیز از دیگر راهکارهایی است که می ­تواند کمک مؤثر و قابل ملاحظه ­ای برای تقویت و اصلاح این صنعت به شمار آید.

پژوهش خبری صدا وسیما// فاطمه حسینی