سیاست خارجی روسیه
نگاهی به دکترین جدید سیاست خارجی روسیه
ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه ، دیروز دکترین جدید سیاست خارجی این کشور را امضا کرد.
به گزارش سرویس بین الملل
خبرگزاری صدا و سیما، دکترین جدید سیاست خارجی روسیه پس از مدت ها انتظار منتشر شده است. این سند تنها 3 سال پس از انتشار نسخه قبلی دکترین سیاست خارجی روسیه که در سال 2013 به تصویب رسیده بود، با توجه به الزامات جدید در محیط خارجی روسیه وبا توجه تغییر شرایط و واقعیتهای جاری به تصویب رسیده است.
در این مقاله ، دکتر سید رضا میرطاهر ، کارشناس امور بین الملل ، ابعاد این دکترین را بررسی کرده است .
سند دکترین جدید سیاست خارجی روسیه که برخلاف بسیاری از ادوار گذشته، یک ماه پیش از اتمام سال میلادی به تصویب رسیده و منتشر شده است، جایگزین سند قبلی میشود. اگرچه برخی موضوعات در این سند مثل سند قبلی به قوت خود باقی است اما برخی مسائل اخیر مانند مسئله گروه تروریستی داعش در این سند مورد توجه قرار گرفته است.درعین حال در این سند به طیف وسیعی از موضوعات از جمله روابط متقابل با امریکا و ناتو، مبارزه با تروریسم، اوضاع سوریه، کاهش جنگ افزارها، گسترش روابط روسیه با دیگر کشورها، حمایت روسیه از اتباع روسیه و تقویت جایگاه زبان روسی در جهان پرداخته است .
سازوکار سند
سند جدید شامل پنج فصل و 108 ماده است.فصلهای این سند به ترتیب عبارت از ؛ فصل نخست: مفاد عمومی؛ فصل دوم: جهان معاصر و سیاست خارجی فدراسیون روسیه؛ فصل سوم: اولویتهای فدراسیون روسیه در حل و فصل مسائل جهانی شامل: تشکیل نظم جهانی پایدار و عادلانه، حاکمیت قانون در روابط بین المللی، تحکیم امنیت بین المللی، همکاری اقتصادی و زیست محیطی فدراسیون روسیه، همکاری بین المللی بشردوستانه و حقوق بشر، پشتیبانی اطلاعاتی از اقدامات سیاست خارجی فدراسیون روسیه؛ فصل چهارم: اولویتهای منطقهای سیاست خارجی فدراسیون روسیه و فصل پایانی: شکلگیری و تحقق سیاست خارجی فدراسیون روسیه، است.
در دکترین جدید سیاست خارجی روسیه بویژه بر حل و فصل مساله سوریه و حفظ تمامیت ارضی و استقلال این کشور وتشکیل یک ائتلاف بین المللی گسترده برای مبارزه با تروریسم تاکید شده است. در ماده 94 این سند در رابطه با ایران اینگونه آمده است: «روسیه خط مشی توسعه همهجانبه همکاری با ج.ا.ایران را دنبال میکند و همچنین در اجرای مداوم توافق جامع هستهای ایران(برجام) بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد مصوب 20 ژوئیه 2015، متناسب با تصمیمات شورای حکام آژانس انرژی اتمی میکوشد و به طور همهجانبهای به این روند مساعدت مینماید». افزون بر این، روسیه از امکان حضور خود در سازمان همکاریهای اسلامی به عنوان عضو ناظر، به منظور گسترش بیشتر تعامل با کشورهای جهان اسلام و توسعه شراکت با آنها در امور گوناگون استفاده خواهد کرد.
دراین دکترین ، تاکید شده که مسکو به حمایت از راه حل های سیاسی برای پایان دادن به مناقشه ها در غرب آسیا به دور از دخالت های خارجی ادامه می دهد و از تبدیل شدن این منطقه به حوزه عاری از تسلیحات هسته ای حمایت می کند. از نگاه این دکترین، جایگزینی برای سازمان ملل متحد به عنوان مرکز ساماندهی روابط بین المللی وجود ندارد. این دکترین، احتمال جنگ هسته ای را با وجود افزایش خطر جنگهای منطقه ای، ضعیف دانسته است. یکی دیگر از محورهای اصلی دکترین جدید سیاست خارجی روسیه مقابله قاطعانه با هر نوع تهدید غرب بویژه آمریکا است. در این سند تاکید شده که خط مشی آمریکا و متحدانش برای بازدارندگی در برابر روسیه و اعمال فشار بر آن به ثبات منطقه ای و بین المللی ضربه می زند.مسکو در این دکترین تاکید کرده است که تلاش های واشنگتن را برای اعمال فشار بر خود نخواهد پذیرفت و حق پاسخ قاطعانه به اقدامات غیردوستانه آمریکا را برای خود محفوظ می داند.در عین حال دکترین جدید سیاست خارجی روسیه، اتحادیه اروپا شریک مهم مسکو توصیف کرده و خواستار همکاری های باثبات بین دو طرف شده است. پوتین در سخنان خود در پارلمان روسیه اعلام کرد که قالب دکترین سیاست خارجی جدید روسیه شاید در یک نگاه کلی همان دکترین سیاست خارجی سال 2013 باشد که حوادث اوکراین و تغییر روابط روسیه و غرب متاثر از این بحران باعث تغییراتی در آن سند شد، به طوری که در مقطع کنونی میتوان به صورت آشکار بحران جدی در روابط روسیه و غرب را مشاهده کرد.البته تنها بخش مربوط به روابط غرب در سند جدید سیاست خارجی روسیه دستخوش تغییرات نشده است، بلکه نگاه به اوضاع جاری درغرب آسیا ، در مقایسه با سند سال 2013 نیز به نحو بطور محسوسی تغییر کرده است، هر چند تداوم تلاشهای روسیه برای حل و فصل پایدار مناقشات عربی-اسرائیلی در همه جوانب مورد تاکید قرار گرفته است. در سند کنونی از "گسترش تروریسم بینالمللی" و "تحمیل ایدئولوژی های بیگانه" سخن به میان آمده، که با "واکنش منفی" مواجه شد و به تشدید تروریسم انجامید تا در سند جدید پیشنهاد رئیسجمهور روسیه برای تشکیل ائتلاف بینالمللی ضد تروریستی تکرار شود.دکترین سیاست خارجی روسیه در بخش اولویتهای محلی عنوان کرده که روسیه در عین توجه به گسترش روابط با کشورهای همسود به توسعه اتحاد اقتصادی اورآسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی خواهد پرداخت، البته در این بخش علاقهمندی روسیه به توسعه روابط با اوکراین در بند جداگانه ای از این سند بیان شده است، کشوری که رویدادهای سه سال اخیر در آن و رویکرد روسیه در قبال آن، تغییرات معنا داری را در روابط روسیه با جهان غرب موجب گشت.
مقابله با ناتو
اعلام دکترین جدید سیاست خارجی روسیه و امضای آن از سوی پوتین نشان دهنده رویکرد جدید مسکو به محیط خارجی و الزامات نوین در روابط بین المللی است.در واقع ظرف چند سال اخیر تحولات بزرگی چه در اروپای شرقی و چه درغرب آسیا رخ داده که باعث رویارویی روسیه با غرب بویژه در صحنه اروپای شرقی به صورت تقابل روسیه و غرب با توجه به بحران اوکراین شده است. اکنون مسکو در حوزه بالتیک و دریای سیاه با صف آرایی گسترده ناتو مواجه شده که مستقیما با هدایت و کمکهای آمریکا صورت می گیرد. لذا در دکترین جدید سیاست خارجی روسیه نیز این مساله یکی از موارد اصلی مورد توجه است. از نگاه مسکو ،ادامه این وضعیت به ضرر ثبات بین المللی و استراتژیک بین روسیه و غرب است . برخورد شدید روسیه در این سند در برابر آمریکا ، اما به نظر می رسد که مسکو کماکان تلاش می کند تا روابط خود با اتحادیه اروپا را حتی الامکان حفظ کرده و بازسازی نماید. در عین حال ولادیمیر پوتین رئیسجمهور روسیه در سخنانی در پارلمان روسیه در باره مفاد دکترین سیاست خارجی جدید این کشور ، از فعال شدن سیاست نگاه به شرق روسیه خبر داده است ، مساله ای که بنا به گفته پوتین به دلیل سهمش در تامین منافع بلندمدت این کشور موقتی نخواهد بود و استمرار خواهد داشت.به طور قطع کشورهای آسیای شرقی بخش لاینفک سیاست خارجی روسیه و توسعه تاریخی این کشور را تشکیل میدهند؛ هرچند که روسیه تاکنون راهبرد یکپارچهای در این جهت نداشته است، اما درحال حاضر روسها که معتقدند کشورشان قدرت بزرگ اورآسیا و اقیانوس آرام است، ماموریت اصلی این کشور را احراز جایگاه خود جهانی دانسته و سیاست خارجی را ابزار تحقق این مأموریت برمیشمارند، هر چند هنوز هم باور دارند که باید در عرصه خارجی هم به غرب توجه داشت و هم ارتباط با شرق را توسعه داد.مساله بحران سوریه نیز از نقاط کانونی در دکترین سیاست خارجی جدید روسیه است . روسیه باوجود ارائه کمکهای نظامی و اقتصادی به نظام سوریه از هنگام بروز ناآرامی ها در این کشور در سال 2011 ، با شدت گرفتن درگیری ها بین دولت سوریه و گروههای مسلح تروریستی ، در اقدامی غیر منتظره در سپتامبر 2015 با دعوت دولت سوریه و به منظور حمایت از آن در این کشور حضور نظامی پیدا کرد و به حملات هوایی وموشکی علیه گروههای تروریستی پرداخت.این اقدام که غربی ها اصلا پیش بینی آن را نکرده بودند ، کفه موازنه را به نفع دولت سوریه و متحدان آن تغییر داد.
لذا اکنون علاوه برصحنه اروپای شرقی ، صحنه سوریه نیز به میدانی برای زور آزمایی روسیه و غرب بویژه آمریکا تبدیل شده است.با توجه به این مسائل، مسکو در سند جدید سیاست خارجی خود بر حق مقابله به مثل و واکنش مناسب به اقدامات خصمانه غرب تاکید کرده است. یکی دیگر از مسائل مورد تاکید در دکترین جدید سیاست خارجی روسیه ، تاکید بر نقش سازمان ملل و پرهیز از یکجانبه گرایی است.در واقع یکی از دلایل عمده وضعیت ناهنجار امنیتی کنونی در خاورمیانه و حتی شمال آفریقا ، اقدامات یکجانبه گرانه آمریکا بوده که پس از واقعه 11 سپتامبر 2001 به بهانه مبارزه با تروریسم اقدام به حمله نظامی به افغانستان و عراق کرد .این حملات نه فقط موجب از بین رفتن تروریسم و تروریستها نشد ، بلکه خود باعث پیدایش گروههای تروریستی تکفیری جدید مانند داعش و جبهه النصره شد که علاوه بر کشتار هزاران نفر باعث پیدایش پدیده پناهجویان شده اند که با مهاجرت میلیونها نفر به سوی اروپا ، باعث بروز بزرگترین چالش برای اتحادیه اروپا از زمان شکل گیری آن شده اند.در مجموع دکترین سیاست خارجی جدید روسیه نشانگر تلقی جدید روسها از محیط منطقه ای و بین المللی با توجه به تحولات کنونی ، چالش ها و فرصت های موجود و شیوه های برخورد مسکو با این چالش ها و تهدیدات و از سوی دیگر تبین نظم بین المللی مطلوب روسیه است.نظمی که بر پایه چند جانبه گرایی و نقش برتر سازمان ملل به عنوان ساماندهنده روابط بین کشورها باید استوار باشد. /