توسعه طرح پایش حوضه‌های آبریز کشور با تصاویر ماهواره‌ای

وی با اشاره به اینکه علوم فضایی از علوم بین رشته‌ای است که دارای کاربردهای متعددی از جمله کاربرد در مدیریت منابع آب است، گفت: این سنجش از راه دور در حوضه‌های محیط زیست، علوم دریایی،‌کارتوگرافی و جنگل و مراتع و شهرسازی استفاده کاربردی دارد.

ابراهیم‌نیا تصریح کرد: وزارت نیرو به همین منظور به صورت رسمی وارد کار شد تا در مدیریت منابع آب از تصاویر ماهواره‌ای نیز به عنوان ابزاری در کنار روش‌های سنتی خود، به پایش حوضه‌های آبریز کشور بپردازد.

وی با بیان این مطلب که متولی طرح تصاویر ماهواره ای در کشور (RS) سازمان فضایی است که در ابتدای کار، جلسات زیادی را در این خصوص برگزار کردیم، گفت: کارفرمای این طرح دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو و موسسه تحقیقات آب هستند و این موسسه در قالب قراردادی که منعقد کرده می‌تواند حول 6 تا 7 محور، اطلاعات را رصد، جمع‌آوری، ذخیره و پردازش کند.

*اطلاعات نوین برای تصمیم گیری‌های دقیق تر

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا با بیان اینکه یکی از مباحثی که در دولت یازدهم در بخش آب مطرح بوده است، ورود اطلاعات نوین برای تصمیم گیری‌های دقیق تر در زمینه مدیریت آب کشور بوده است، گفت: از دهه 60 میلادی که پرتاب ماهواره‌ها آغاز شد، کشورهای پیشرو به دنبال گرفتن اطلاعات در زمینه‌های مختلف از جمله جاسوسی از ماهواره‌ها بودند تا اینکه با گسترش این علم، استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، تقریباً در تمامی بخش‌ها و کشورها گسترش یافت که در این زمینه کشور ما نیز مبادرت به استفاده از این تصاویر در زمینه سنجش از راه دور، در کسب اطلاعات از پدیده‌ها و اجسام، بدون تماس فیزیکی با اشیا و عارضه‌های زمینی کرد.

وی ادامه داد: این داده‌ها به ما کمک کرد تا با هزینه بسیار کمی بتوانیم به اطلاعاتی به‌روزتر، در زمینه منابع آبی کشور دست یابیم که می‌تواند در مدیریت آب کشور به ما کمک شایانی کند.

ابراهیم نیا همچنین با بیان اینکه امروزه تخصص‌های بین رشته ای خیلی مهم شده و بحث‌هایی که در حوضه آبریز در بعد ملی اتفاق می‌افتد یا در مبحث حقوق آب به طرح مباحث اجتماعی نیاز دارد بسیار زیاد است، اظهار داشت: این‌ها تخصص‌های مستقیم آبی نیستند و وقتی به دسته بندی رشته‌های آب نگاه می‌کنید عمدتاً در فیلدهای تخصصی شکست پیدا کرده است.

وی ادامه داد: یکی از این محورها، پایش روند کاربری اراضی (تغییرات دوره ای پدیده‌های سطحِی زمین) با استفاده از تغییراتی است که در دهه‌های قبل رخ داده است و می‌تواند اطلاعاتی که از سال 1970 میلادی تا به امروز را به طور دقیق با هم مقایسه کند.

* طرح پایش تبخیر در حوضه‌های آبریز

ابراهیم‌نیا در ادامه به طرح پایش تبخیر و تعریق واقعی در حوضه‌های آبریز کشور اشاره کرد و گفت: برای این طرح برای اولین بار دستگاه سنتیلومتر در شرایط تحریم خریداری شد و در اختیار موسسه تحقیقات آب قرار گرفت.

وی با بیان اینکه از کل بارش کشور که بین 270 تا 300 میلیارد مترمکعب آن تبخیر می‌شود، گفت: این دستگاه یک تبخیرسنج واقعی است که با توجه به متفاوت بودن درصد تبخیر در نقاط مختلف وزارت نیرو باید صدها از این دستگاه را در حوضه‌های مختلف داشته باشد تا منابع واقعی آب در دسترس در هر منطقه را برای برنامه‌ریزی بهتر در اختیار داشته باشد.

ابراهیم‌نیا به پایش خشکسالی در سطح حوضه‌های آبریز، پایش اندازه‌گیری پهنه‌های برفی و معادل آن اشاره کرد و گفت: تغییراتی که طی سال‌های گذشته در رژیم بارش جامد به مایع حاصل شده و در چند سال گذشته به علت تغییرات اقلیم در خیلی مناطق تا 200 متر باند بارش برف را از دست داده‌ایم، باعث شده تا دوران ذوب شدن برف دو ماه تغییر پیدا کند، یعنی قبلاً ذوب برف‌ها در اواسط یا اواخر خرداد ماه بوده و اکنون به اواسط اسفند و اوایل فروردین رسیده و این موضوع سبب شده تا 2 ماه زودتر برف به آب تبدیل شود و میزان تبخیر را افزایش دهد.

* تحلیل پهنه‌های برفی و میزان آب

مدیرکل دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفا گفت: یکی از ویژگی‌های استفاده از تصاویر ماهواره‌ای این است که می‌تواند تحلیل درستی از پهنه‌های برفی و آب معادل در اختیار ما بگذارد و پایش اندازه گیری رطوبت خاک نیز از دیگر کارهایی است که بسیار حائز اهمیت است.

وی همچنین با اشاره به برآورد بارش و تعیین جریان‌های رودخانه‌ای و مدل‌های بارش و روان‌آب افزود: این طرح با مبلغ ناچیزی در موسسه تحقیقات آب آغاز شده و سال 93 که این طرح را شروع کردیم، چون شورای هماهنگی حوضه آبریز گاوخونی و زاینده‌رود جلوتر بودند؛ به عنوان پایلوت شناخته شد تا تمام این موارد به‌صورت جدی در این حوضه پایش و چالش‌ها بررسی شود و به یک دستورالعمل تبدیل شود تا به کل کشور تعمیم یابد.

وی آنگاه به حضور تمام ذی‌نفعان حوضه آبریز از جمله وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنعت و معدن نماینده سازمان محیط زیست، معاون وزیر کشور، استانداران و غیره که در آنجا حضور دارند اشاره کرد و ادامه داد: ممکن است ذی‌نفعان در تقسیم آب در استان‌ها به آمار و اطلاعات شک کنند که در این خصوص تصاویر ماهواره ای به ما کمک خواهد کرد تا تمام اطلاعات مصرف در زمینه مطالعات پایه منابع آب در اختیار ما قرار گیرد.

او در ادامه گفت: آخرین آمار مصرفی مربوط به سال 88 است که 8 سال قبل منتشر و 2 تا 3 سال قبل برداشت شده و تصاویر ماهواره ای باعث خواهد شد تا با تحلیل سال‌های مختلف و به‌روز شدن اطلاعات، کارها آسان تر و دقیق تر شود.

* تجربه‌های جهانی استفاده از تصاویر ماهواره‌ای

ابراهیم نیا با بیان اینکه،‌از سال 79 تصاویر قابل دسترس است و ما از اطلاعات پیشرفته کشورهای در حال توسعه که از چند سال پیش آزاد شده استفاده می‌کنیم، اظهار داشت: نام این طرح،‌پایش حوضه‌های آبریز کشور از طریق تصاویر ماهواره ای و تدقیق آن با داده‌های زمینی یا RS است؛ این ظرفیت قبلاً در وزارت نیرو نبوده و از زمانی که این موضوع را در کرخه آغاز کردیم، به اطلاعات ارزشمندی دست یافتیم که در جلسات امور آب نیز مطرح شد و وزیر نیرو دستورهای ویژه ای را صادر کردند تا برای تمام کشور انجام شود تا مرکز پایش آبریز کشور را از طریق ماهواره‌ای داشته باشیم.

وی با اشاره به اینکه از این تکنولوژی و استفاده از تصاویر ماهواره ای از مدت‌ها قبل، کشورهای توسعه یافته همچون، ایالات متحده، آلمان، فرانسه، کانادا، روسیه، چین و هندوستان و... استفاده کرده‌اند و از تصاویر ماهواره ای به عنوان ظرفیت مکمل در تصمیم گیری‌ها استفاده می‌شود، افزود: در بازدیدی که از موسسه GFZ آلمان داشتیم مشخص شد این موسسه، سالانه حدود 4 میلیارد دلار بودجه تحقیقاتی و دو ماهواره دارد.

ابراهیم‌نیا ادامه داد: بسیاری از ماهواره‌ها هر 24 ساعت، یک بار زمین را اسکن می‌کنند و با این اطلاعات، کشورهای صاحب این تکنولوژی می‌توانند شناخت کاملی نسبت به کشور خود و اتفاقاتی که در پهنه زمین می‌افتد داشته باشند.

* نقشه‌برداری از 700 تا 900 هزار هکتار از اراضی

وی با اشاره به اینکه قرار است در 19 حوضه آبریز کشور، شورایی تأسیس شود و یک دانشگاه به عنوان دانشگاه مرجع نیز با آن همکاری داشته باشد، افزود: ما به لحاظ ظرفیت دانشگاهی خیلی جلوتر هستیم و با تجربه‌ای که در موسسه تحقیقات آب وجود دارد، متولیان حاکمیت آب بایستی به این طرح که بیش از 2 میلیارد و 300 میلیون تومان هزینه دارد بیشتر بها دهند.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفا با بیان اینکه طرح‌ها چون جنبه تبلیغاتی ندارند، مظلوم واقع شده‌اند، افزود: در تأثیر این طرح بایستی به مثال واضحی که در کرخه اتفاق افتاد اشاره کنم و اینکه برای نقشه‌برداری از 700 تا 900 هزار هکتار از اراضی، چه میزان زمان، نیروی انسانی و هزینه لازم است، ولی با این طرح می‌توان تصاویر ماهواره‌ای با بازتاب‌های گسترده تر، زمان بسیار اندک، دسترسی به اطلاعات جامع تر داشته باشیم و بجز آن، کاربری اراضی را نیز تحلیل کنیم، پهنه‌های آبی را نیز نظاره کنیم تا بتوانیم تصمیم‌های درست تری را اتخاذ کنیم.

وی با اشاره به این مهم که ما بایستی اعتماد سازمان‌هایی که با آب سرو کار دارند مانند وزارت جهاد کشاورزی را جلب کنیم تا به این اطلاعات و آمار اطمینان کنند، افزود: موسسه تحقیقات آب می‌گوید بیش از 90 درصد اطلاعات مربوط به کرخه که از طریق ماهواره به ما داده شده قابل قبول است و قرار است این موضوع در شورای عالی آب نیز مطرح شود تا با حمایت این شورا، اطلاعات زمینی در کنار داده‌ها و تصاویر ماهواره ای، به عنوان یک ابزار در حوضه‌های آبریز مورد استفاده قرار گیرند و بقیه سازمان‌ها نیز تمکین کنند تا هم ظرفیت سازی صورت گیرد و هم خطای اینکار کمتر شود.

ابراهیم نیا تاکید کرد: استفاده از تصاویر ماهواره ای، در کوتاه‌ترین زمان اطلاعات ذی قیمت و ارزشمندی را در اختیار ما خواهد گذاشت.

وی با اشاره به انعقاد تفاهم نامه همکاری بین موسسه تحقیقات منابع آب کشور و موسسه GFZ درزمستان 94 گفت: کشور ما به‌صورت عملیاتی و کاربردی در زمینه آب زیاد کار نکرده و نیاز به انتقال دانش داشتیم که حضور در نمایشگاه‌ها و همایش‌های علمی و استفاده از متخصصان با تجربه و کارشناسان این موسسه به ما کمک کرده تا از جایگاه و بحث‌های آموزشی این موسسه کمک بگیریم و برخی از تجربیات آنان را مورد استفاده قرار دهیم.