- آغاز فعالیت ­های آبخیزداری در شهرستان بشاگرد به سال 1374 برمی­ گردد که تاکنون 4258 سازه آبخیزداری در قالب چهار طرح شامل 4000 بند کوتاه با مشارکت مردم، 258 سازه آبخیزداری از محل اعتبارات ملی و استانی، یک سازه آبخیزداری با خودیاری 100% خیرین و همچنین 3700 هکتار عملیات بیومکانیک اجرا شده است.

-  از جمله نتایج فعالیت ­های آبخیزداری در شهرستان بشاگرد می ­توان به استحصال اراضی و ایجاد بستر مناسب کشت در 2600 هکتار از اراضی منطقه، تولید 12 تن سیر در سال، تولید 30 تن خرما در سال، تولید 8 تن مرکبات و محصولات باغی در سال، مهار 20 هزار مترمکعب رسوبات در سال، استحصال 15 هزار مترمکعب آب در سال، کاهش سالانه فرسایش خاک و مهار رسوب در سطح 75 هزار هکتار و پیشگیری و مهار سیل سالانه در سطح 52 هزار هکتار اشاره کرد.

- اجرای فعالیت ­های آبخیزداری در شهرستان بشاگرد، زمینه کمک به اشتغال 810 خانوار و بهبود معیشت بیش از 5670 نفر از ساکنان این منطقه را فراهم نموده است.

- کوهستانی بودن، کم­ توانی زمین، شرایط نامطلوب اقلیمی، ناهمواری طبیعی و بارش­ های نامنظم و پراکنده، ضرورت فرآیند آبخیزداری را به عنوان بهترین، مؤثرترین و کم هزینه­ ترین راهکار هدایت و ذخیره منابع آبی و حفاظت از خاک منطقه بشاگرد، دو چندان می­ کند.

پژوهش خبری صدا و سیما: وقتی صحبت از بشاگرد می ­شود، بیش از هر چیز خانه ­های کپری، فقر و محرومیت این منطقه در ذهن متبادر می ­شود؛ چراکه همیشه از این شهرستان به عنوان یکی از محروم­ترین مناطق استان هرمزگان و حتی کشور نیز نام برده می­ شود. بشاگرد که تا سال 1385 بخشی از شهرستان جاسک بود و از آن سال به بعد به شهرستان ارتقاء یافت، بالغ بر 40 هزار نفر جمعیت دارد که تنها 3% آن جمعیت شهر نشین و مابقی روستاییان، با مجموع با نرخ بیکاری 53% می­ باشند. این منطقه با وسعت 874،045 هکتار، کوهستانی و تپه ماهوری و دارای آب و هوایی گرم و خشک است. یکی از مشکلاتی که همواره ساکنان این شهرستان با آن مواجه هستند کمبود آب، چه در بخش کشاورزی و چه در بخش شرب بوده است که این موضوع همواره زندگی ساکنان این منطقه را با بروز پدیده­ هایی همچون خشکسالی­، سیلاب ­ها و همچنین نبود دسترسی به منابع آب سالم و کافی در معرض تهدید قرار داده است. اما در حال حاضر، با فعالیت ­های آبخیزداری که اکثراً با مشارکت خیرین و مردم محلی صورت می­ گیرد، شرایط این شهرستان در حال تغییر است و استحصال و بهره ­برداری مناسب آب، باعث شده علاوه بر حفاظت از آب و خاک این منطقه، رونق و آبادانی و امید به زندگی نیز در انتظار ساکنان این شهرستان باشد. بر این اساس، به دلیل اهمیت آبخیزداری با توجه به سیل­ خیز بودن، خطر فرسایش خاک و منابع محدود آب در این منطقه، آنچه در ادامه خواهد آمد به فعالیت ­های آبخیزداری و نتایج آن در شهرستان بشاگرد اختصاص خواهد داشت.

 وضعیت حوزه­ های آبخیز شهرستان بشاگرد 

شهرستان بشاگرد دربرگیرنده 3 حوزه آبخیز اصلی استان شامل جگین، گابریک و سدیچ و تعدادی حوزه فرعی آبخیز طابق جدول و شکل ذیل است، که از ارتفاعات بشاگرد سرچشمه گرفته و با عبور از منطقه جاسک به دریای عمان تخلیه می­ شوند.

با توجه به وضع توپوگرافی، اقلیم و بارش، این منطقه سیل ­خیز و به علت گسترش تشکیلات زمین شناسی مارن­ های مکران حساس به فرسایش خاک می­ باشد. همچنین، به دلیل کوهستانی بودن منطقه، اراضی مسطح و قابل کشت بسیار کم بوده و اغلب به حاشیه رودخانه ها و اراضی ایجاد شده در پشت بندهای احداث شده در آبراهه ­ها محدود می ­باشد. به علت شرایط خاص زمین شناسی و بالا بودن سنگ بستر نیز، سفره­ های آب زیرزمینی محدود بوده و اغلب منابع آب، آبراهه هاست که به صورت زه­ آب و چشمه­ ها می­ باشد و در فصول گرم و سال­ های کم بارش به راحتی خشک شده و منطقه را با بحران آب مواجه می سازد. به همین دلیل، انجام فعالیت ­های آبخیزداری یکی از مهم ترین اقداماتی است که می­ توان در جهت حفاظت و هدایت منابع آبی این منطقه به عمل آورد.

وضع اقلیمی و بارندگی ­ها در بشاگرد

در منطقه بشاگرد عموم بارش های جوی، باران است که معمولاً در اثر وزش بادهای باران­زایی است که از غرب و جنوب غرب و جنوب می ­وزد. میزان متوسط بارندگی در منطقه حدود 219 میلیمتر در سال است که دامنه تغییرات آن از 84 تا 284 میلیمتر در سال نوسان دارد و این رقم یکی از علائم مناطق خشک و کم باران محسوب می­ شود.

در زمینه زمان بارش نیز، دو دوره بارش زمستانی و تابستانی وجود دارد که دوره اول در مقایسه دوره دوم پرباران و طولانی تر است و تقریباً از اواسط پاییز شروع و در آغاز بهار پایان می­یابد. در این دوره بارش­ ها معمولاً بیشتر از پنج میلیمتر است که با توجه به شیب زیاد زمین، نفوذناپذیری جنس خاک و نبود مراتع و فضای سبز، عموماً به صورت سیلاب از منطقه خارج و به دریای عمان می­ ریزد. دوره بعدی بارش که نامنظم و کم باران است در آغاز تابستان شروع و معمولاً با یک تا چهار بارش پایان می­ یابد. با توجه به این مطالب در دوره گرم سال که بیشترین نیاز آبی در منطقه وجود دارد، کمترین میزان بارش دریافت می ­شود. این وضعیت مسائل عدیده ­ای را از جهت کمبود آب پدیدار می ­سازد.

به طور کلی می­ توان گفت، 76 درصد کل بارش سالیانه در زمستان، 15 درصد در پاییز و 6 درصد در بهار ریزش می­ کند که به علت کوهستانی بودن اکثر آب حاصل از بارش، در سطح منطقه جاری و سهم بشاگردیان از این نزولات تنها شسته شدن خاک و فرار خاک مرغوب کشاورزی به دریای عمان است.

همچنین، حدود 90 درصد از اراضی منطقه بشاگرد کوه های خشک و سنگلاخی است که نه تنها کمتر بوته و گیاهی در آن می روید، بلکه در اثر بارش­ های ناگهانی، غیرمنظم و سیلابی هر آن چه سنگ و آبرفت قابل حرکت باشد، از کوه­ ها جدا و به صورت سیل در دره ­ها و دامنه ­ها جاری می­ گردد.

پوشش گیاهی منطقه نیز به دو بخش مرتع و جنگل تقسیم می­ شود. تراکم پوشش گیاهی مراتع در دره ­ها، بستر و حاشیه رودخانه ها و جویبارهای فصلی و دائمی بیشتر، و با حرکت به طرف ارتفاعات کمتر می ­شود. همچنین، پوشش گیاهی مراتع منطقه را عموماً خارگون، کنار، بادام، کهور، گر، کلاه میرحسن و ... تشکیل می­ دهند و اصولاً رویشگاه ­های مناسبی در این منطقه وجود ندارد؛ چرا که با توجه به ضخامت کم لایه خاک یا وجود قلوه سنگ در بستر رودخانه ها و یا وجود خاک­ های نامناسب و شور و قلیایی و ... زمینه مناسبی جهت پوشش گیاهی مناسب مراتع فراهم نیست و به همین دلیل، نوع مراتع در بشاگرد بسیار فقیر و اکثریت قریب به اتفاق آن را مراتع درجه سه تشکیل می­ دهد. بر این اساس، می توان نتیجه گرفت کوهستانی بودن منطقه، کم­ توانی زمین، شرایط نامطلوب اقلیمی، ناهمواری طبیعی و بارش­ های نامنظم و پراکنده، ضرورت فرآیند آبخیزداری را به عنوان بهترین، مؤثرترین و کم هزینه­ ترین راهکار به منظور هدایت و ذخیره منابع آبی و حفاظت از خاک این منطقه، دو چندان می­ کند.

 نتایج حاصل از فعالیت­ های آبخیزداری در شهرستان بشاگرد

آغاز فعالیت ­های آبخیزداری در شهرستان بشاگرد به سال 1374 برمی­ گردد که تاکنون 4258 سازه آبخیزداری در قالب چهار طرح شامل 4000 بند کوتاه با مشارکت مردم، 258 سازه آبخیزداری از محل اعتبارات ملی و استانی، یک سازه آبخیزداری با خودیاری 100% خیرین و همچنین 3700 هکتار عملیات بیومکانیک اجرا شده و نتایج ذیل را به دنبال داشته است:

- استحصال اراضی و ایجاد بستر مناسب کشت در 2600 هکتار از اراضی منطقه

- تولید 12 تن سیر در سال

- تولید 30 تن خرما در سال

- تولید 8 تن مرکبات و محصولات باغی در سال

- مهار 20 هزار مترمکعب رسوبات در سال

- استحصال 15 هزار مترمکعب آب در سال

- کاهش سالانه فرسایش خاک و مهار رسوب در سطح75000 هکتار

- پیشگیری و مهار سیل سالانه در سطح 52000 هکتار

همچنین، اجرای فعالیت ­های آبخیزداری در این شهرستان علاوه بر نتایج فوق، زمینه کمک به اشتغال 810 خانوار و بهبود معیشت بیش از 5670 نفر از ساکنان این منطقه را فراهم نموده است.

کلام آخر

آبخیزداری یکی از مؤثرترین راهکارها و اقدامات در جهت حفاظت از منابع آب و خاک است و می­ تواند به عنوان زیربنای توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال مورد توجه برنامه ­های توسعه در کشور قرار گیرد. بنابراین، با توجه به منابع محدود آب، فرسایش خاک و همچنین نتایج و فوایدی که آبخیزداری در توسعه و آبادانی شهرها و روستاها می ­تواند داشته باشد، لازم است از ظرفیت­ های این حوزه در مدیریت منابع آب و خاک و دستیابی به توسعه پایدار استفاده شود. این مهم، در روستاها و مناطقی که با تنش آبی از یک­سو و بیکاری آشکار و پنهان و شرایط دشوار زندگی از سوی دیگر، روبه ­رو هستند، بیش از پیش می­ تواند زمینه اشتغالزایی، رونق و آبادانی را برای آنها به ارمغان ­آورد. در این میان، شهرستان بشاگرد می ­تواند به عنوان الگویی موفق در فعالیت ­های آبخیزداری که توانسته با بهره ­برداری مناسب از نزولات آسمانی، به مدیریت منابع آب و حفاظت از خاک این منطقه کمک کند و به دنبال آن، وضعیت تولیدات دامی و کشاورزی و همچنین شرایط زندگی ساکنان آن را در مسیر بهبود قرار دهد، مورد توجه قرار گیرد.