پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب ...
واکاوی علل انفجار گاز شهری در خوزستان / خطا‌های کوچکی که فاجعه می‌آفرینند
با توجه به تکرار حوادث انفجار گاز شهری خوزستان ، لزوم بررسی علل ریشه ای و ارائه راهکارهای موثر برای پیشگیری از این حوادث در آینده بیش از پیش احساس می شود .
به گزارش خبرگزاری صدا وسیما مرکز خوزستان ؛ در اطراف ما تجهیزات ساده و به ظاهر کم اهمیتی وجود دارد که ممکن است نادیده شان بگیریم ؛ مانند یک بست فلزی کوچک یا شیلنگ غیراستاندارد گاز ، تجهیزاتی که اگر لحظه‌ای از ایمنی آن غافل شویم ، ممکن است سهل انگاری و خطا‌های کوچک ما به فجایع بزرگ بیانجامد .
انفجار‌های مهیبی که لرزه بر اندام ساکنان یک ساختمان می‌اندازد و در چشم به هم زدنی خانه و کاشانه افراد را به تلی از خاک بدل می‌کند .
حوادث انفجار گاز شهری درفهرست حوادث پُر تکرار در گزارش‌های آتش نشانی کلانشهر اهواز قرار دارد .
در همین چند هفته گذشته ، دو حادثه انفجار ناشی از نشت گاز ، در پاداد شهر اهواز و بلوار آیت اله بهبهانی ، رخ داد .
بر اساس اعلام سازمان آتش نشانی اهواز از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا کنون ۱۰ مورد حادثه انفجار گاز شهری در اهواز گزارش شده است ، حوادثی که ۳۲ نفرمصدوم و ۱ فوتی بر جای گذاشته است.
با بررسی آمار در سال ۹۹ متوجه شدم ، در شهر اهواز ۱۶ مورد حادثه انفجار گاز شهری رخ داده است و ۵۳ نفر مصدوم و ۷ نفر فوتی نیز گزارش شده است.
خانواده‌های ساکن این ساختمان‌ها به غیر از خسارت‌های روحی که متحمل می‌شوند ، هرآنچه در طول سال‌های زندگیشان به دست آورده اند را به یکباره از دست می‌دهند وجز ویرانه چیزی باقی نمی‌ماند.
ریشه یابی علت حوادث انفجار‌های حاصل از نشت گاز
برای واکاوی علل این حوادث تلخ و دلخراش ابتدا به نتیجه یک پژوهش استناد می‌کنم .
پس از بررسی فرم‌های گزارش ۴۹۴ حادثه ، در سراسر کشور و مرتب سازی داده‌ها ، علل ریشه حوادث طبقه بندی شدند .
بر اساس این پژوهش علل ریشه‌ای حوادث گاز شهری به ترتیب زیر است:
- آگاهی نداشتن مشترکین و رعایت نکردن اصول ایمنی
- موثر نبودن اطلاع رسانی‌ها
- روحیه قانون گریزی (مانند تغییر سازه ساختمان پس از اخذ مجوز پایان کار و ...)
- واکنش ضعیف مشترکین در هنگام مواجهه با نشت گاز
- عدم نظارت کافی توسط بازرسان سازمان نظام مهندسی
- پایین بودن سطح ایمنی تجهیزات وسایل گازسوز
- کمبود میزان بو در شبکه گازرسانی
- ناهمگونی در شهرسازی (وجود ساختمان‌های چند طبقه در کنار ساختمان‌های یک طبقه)
- تعدد وسایل گاز سوز در منازل
- کیفیت پائین مواد اولیه تهیه دودکش (مانند دود کش‌های آکاردئونی)
- وجود نداشتن الزام‌های قانونی به روز در ساخت و ساز
موارد بالا از مهمترین علت‌های حوادث گاز شهری در کشور است حالا نوبت به آن می‌رسد که علت این حوادث را در خوزستان بررسی کنیم :
سهل انگاری در استفاده از وسایل گازسوز ، مهمترین علت حوادث ناشی از نشت گاز
مدیر عامل آتش نشانی و خدمات شهری اهواز درباره علت حوادث انفجار گاز در اهواز گفت: با بررسی اغلب حوادث انفجار گاز در اهواز مشخص شد که مشترکان دقت کافی را نداشته و به نکات ایمنی توجه نکرده اند .
ابراهیم قنبری مهمترین عوامل به وجود آورنده حوادث نشت گاز و انفجارناشی از آن را برشمرد:
۱- استفاده از بخاری‌های بدون دودکش در فضای محدود و بسته
۲- عدم وجود بست‌های فلزی در قسمت ورودی و خروجی وسایل مصرف کننده
۳- استفاده از شیلنگ غیراستاندارد
۴- استفاده از شیلنگ بلند جهت وسایل گازسوز
۵ - عدم سرویس بازدید ادواری وسایل گازسوز
نکته دیگر این که مالکین برای نصب اجاق گاز ، بخاری و هر گونه اتصالات در ساختمان از افراد دارای صلاحیت و کارشناسان فنی کمک نمی‌گیرند.
مدیر عامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اهواز اظهار داشت: به منظور پیشگیری از این حوادث ، سال گذشته تفاهم نامه‌ای با اداره کل آموزش و پرورش خوزستان برای آموزش ۴۰ هزار دانش آموز در مقاطع مختلف تحصیلی منعقد شد.
وی ادامه داد : علاوه بر دانش آموزان ، موفق شدیم ۴ هزار و ۵۰۰ نفر را در پادگان‌های ارتش و علوم پزشکی آموزش دهیم .
اگر چه رعایت نکردن اصول ایمنی توسط مشترکان ، بیشترین سهم را در حوادث انفجار گاز دارد و سازمان آتش نشانی نظارت‌هایی را بر واحدهای عمومی اعمال می‌کند (۵ هزار ۵۷۰ مورد واحد عمومی در سال جاری) ، اما این عامل ، همه حوادث را در برنمی گیرد .
برای بررسی عوامل دیگر ، ابتدا باید بدانیم ، شبکه گاز رسانی ، در طول مسیر رساندن گاز به دست مصرف کننده (لوله کشی گاز تا علمک) تا چه اندازه نکات ایمنی را رعایت می‌کند؟
فرسودگی شبکه لوله گشی گاز در سطح شهر
عمر شبکه‌ها و لوله‌گذاری‌های گاز در استان حوزستان مدت زمان مشخصی دارند و در گذر زمان به ویژه در محلات قدیمی ، انشعابات وخطوط گاز رسانی ، فرسوده شده اند. (اقلیم خوزستان ، روند فرسودگی را تشدید می‌کند . )
پرسشی که مطرح می‌شود این است که فرسوده شدن لوله‌های گاز تا چند اندازه در حوادث گاز شهری خوزستان موثر است؟
دکتر چنگیزیان ، مدیر مرکز پژوهشی شبکه گازرسانی خوزستان اظهار داشت: عمده حوادث انفجار گاز شهری در محیط‌های بسته مانند منازل مسکونی یا تجاری رخ می دهد ، چرا که اگر در لوله کشی‌های خارج از ساختمان نشتی وجود داشته باشد ، به دلیل جریان داشتن هوای آزاد ، انفجاری رخ نخواهد داد.
وی تصریح کرد: لوله‌های گاز سطح شهر با پوششی مخصوص طراحی شده و تحت سیستم حفاظت هستند و به صورت ادواری نشت یابی می‌شوند.
نشت یابی در دو قسمت خطوط و شبکه گاز رسانی ( درون زمین ) و علمک‌ها انجام می‌شود.
وی تاکید کرد: انفجار‌ها حاصل محبوس شدن گاز در فضای بسته است و وقتی اتفاق می‌افتد که گاز درصد زیادی از فضای بسته را در برمی گیرد.
وی درادامه افزود: گاز شهری ماده‌ای بی بو است و در ایستگاه‌های گاز ، ماده خاصی به منظور شناسایی و تشخیص گاز شهری اضافه می‌شود.
وی خاطر نشان کرد : مهمترین نکته ، تشخیص به موقع نشتی گاز است ؛ تشخیص به موقع نشتی گاز نیازمند آشنایی افراد و حساسیت افراد به بوی گاز است و نکته دیگری که باید بیان شود ، میزان بوی گاز شهری است .
حال این سوال پیش می آید که آیا این میزان بو ، برای شناسایی کافی است و حساسیت افراد را برمی انگیزد ؟
چنگیزیان گفت: به نظر می‌رسد با توجه به شرایط بومی خوزستان که شهروندان در معرض بوی صنایع نفت و پتروشیمی و... هستند ، می‌توان ، افزایش میزان بوی گاز شهری بیش از حد استاندارد را ، به عنوان یک گزینه بررسی کرد.
مجاورات لوله‌های آب ، گاز ، فاضلاب
پرسش مهم بعدی این است که آیا شبکه‌های آب و فاضلاب و گاز با فاصله مطمئن و ایمن در مجاورت یکدیگر قرار گرفته اند؟
از لحاظ فنی اگر فاصله شبکه آب ، فاضلاب و گاز ایمن نباشد گاز‌هایی متصاعد می‌شوند که ممکن است باعث انفجار شوند.
زیرساخت‌ها مثل آب ، فاضلاب و گاز هر کدام یک پیوست ایمنی دارند که این پیوست‌های ایمنی به عنوان یک سند لازم الاجرا است.
از مدیر عامل شرکت گاز پرسیدم آیا مجاورت لوله‌های گاز ، آب و فاضلاب می‌تواند خطر ساز باشد و آیا بازدید‌های دوره‌ای از شبکه گازسطح شهر انجام می‌شود؟
مدیر عامل شرکت گاز خوزستان اظهارداشت : با توجه به عمق متفاوت جانمایی لوله‌های گاز ، آب و فاضلاب احتمال وقوع حادثه به علت مجاورت لوله‌ها بسیار ضعیف است.
نادرقلی زری میدانی اذعان داشت: انجام بازدید‌های دوره‌ای از انشعابات و لوله‌کشی‌های موجود در سطح شهر‌ها یکی از راه‌های نشت یابی و جلوگیری از حوادث احتمالی است و شرکت گاز به صورت دوره‌ای یا سالانه نسبت به شناسایی نقاط ضعف و بحران خطوط و شبکه‌ها اقدام نموده و جهت رفع آن‌ها برنامه ریزی می‌کند.
وی گفت: در سال جاری بیش از ۱۶۰ کیلومتر پروژه پایداری شبکه گاز ، تعریف و عملیاتی شده است.
وی در ادامه افزود: زمانی که مشترک و متقاضی گاز ، نیاز به انشعاب را اعلام می‌کند شرکت گاز وظیفه دارد نکات ایمنی تا محل نصب علمک که خارج از فضای ساختمان است را رعایت کند.
زری میدانی درخصوص آمار حوادث گاز و مصدومان و قربانیان این قبیل وقایع بیان کرد : اگر نمودار حوادث گاز دراستان را از سال ۱۳۹۰ تاکنون بررسی کنیم متوجه می‌شویم که این آمار با وجود افزایش تعداد مشترکان گاز در سطح استان ، شیب کاهشی دارد.
به طوری که ازمجموع ۶۲۱ هزار مشترک گاز در سال ۹۰، تعداد ۵۹ حادثه گزارش شده است در حالی که از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا نیمه دوم آذر ماه، با وجود افزایش مشترکین به ۱ میلیون و ۱۱۴ هزار مشترک، ۳۷ حادثه رخ داده است.
حوادثی که به فوت ۲۲ نفر منجر شده است ، البته این آمارها مربوط به انفجار‌های ناشی از نشت گاز نیست و همه حوادث گاز در استان خوزستان را در برمی گیرد .
بیشتر بخوانید : آنچه باید هنگام استفاده از وسایل گازسوز بدانید+فیلم
بعد از بررسی خطوط گاز به بررسی ایمنی منازل مسکونی می پردازم :
دست کاری غیرکارشناسی سیستم لوله کشی در مرحله ساخت واحد مسکونی
در سال‌های گذشته پیمانکاران و سازندگان برای ساخت واحد آپارتمانی با ترسیم یک نقشه کلی مجوز فعالیت می‌گرفتند و بعد در مرحله اجرا و ساخت با محدودیت‌هایی مواجه شده و بدون در نظر گرفتن نکات ایمنی ، دست به تغییرات می‌زنند .
تغییراتی که در آن طرح اولیه با سازهای که اجرا شده کاملاً مغایر بود و در نهایت مهندس ناظر هم آن را تایید می‌کرد.
تعهد به نظارت (بعد از اجرای سازه) گلوگاه مهم ایمنی ساختمان هاست.
مهمترین مرحله‌ای که ساختمان بر مبنا آن بررسی می‌شود، پایان کار است.
اگر چه در حال حاضر در دستورالعمل‌های جدید، دقت و نظارت بیشتری در بحث ایمنی نسبت به سال‌های گذشته وجود دارد و نظارت سخت گیرانه تری برای سند نهایی مورد تایید شهرداری و نظام مهندسی (پایان کار) اعمال می‌شود ، اما گاهی شاهد تخلفات مهندسین ناظر هستیم.
تغییرات سیستم لوله کشی گاز پس از اخذ مجوز پایان کار
تغییرات غیرکارشناسی سیستم لوله کشی و نشت گاز به علت عدم رعایت اتصالات ایمنی یکی از عوامل وقوع حوادث گاز می‌باشد.
البته گاهی ، موضوع مداخلات غیر کارشناسی لوله کشی ساختمان ، بعد از اخذ پایان کار در ساختمان صورت می‌گیرد و سازنده با توجه به سلیقه مشتری دست به تغییراتی می‌زند و انشعابات غیر مجاز گاز در ساختمان ایجاد می‌کند.
کیفیت ساختمان‌ها
ساختمان‌ها به ۳ دسته نوساز ، مرمتی ، تخریبی تقسیم می‌شوند و کیفیت ساختمان‌ها بر ایمنی شبکه گاز اثر می‌گذارد .
در این سال‌ها اغلب حوادثی که رخ داده ، در منازل مرمتی و تخریبی اتفاق افتاده است .
با توجه به بررسی میدانی انجام شده ، مالکین ساختمان‌های فرسوده ، تمایلی برای تعویض لوله کشی گاز نشان نمی دهند.
نکته مهم این که عمر مفید ساختمان در اهواز حدوداً ۳۵ سال است و در بحث الزام مالکان به بازسازی خانه ها‌ی فرسوده خلا قانونی وجود دارد.
پیشگیری از حوادث گاز شهری نیازمند نظارت ها‌ی دوره‌ای و پیوسته
حال این سوال ایجاد می‌شود که اگر در اتصالات وسایل گاز سوز واحدهای مسکونی ، ایرادی وجود داشته باشد ، آیا نظارت‌ها یا بازرسی‌های دوره‌ای بر آپارتمان‌ها به خصوص ساختمان‌های فرسوده وجود دارد؟
بعد از اتمام واحد مسکونی توسط مجری طرح ، بازرس گاز بر شیوه گازرسانی واحد مسکونی ، نظارت دارد و زمانی که بازرس (ناظر) نحوه گازرسانی به ساختمان را تایید کرد و تست‌ها انجام شد، کنتور گاز وصل می‌شود.
اما این سیستم‌ها بعد از گذشت چند سال نیاز به نظارت ها‌ی دوره‌ای و پیوسته دارند.
بر اساس مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان ، نگهداری از سیستم لوله کشی گاز ساختمان باید حداقل ۲ سال یکبار توسط بازرسان انجام شود و اتصالات ، شیر آلات و ... مورد کنترل و بررسی قرار گیرد .
برای اجرای مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان ، مشارکت چندین دستگاه اجرایی از جمله وزارت راه و شهرسازی ، شهرداری و وزارت کشور پیش بینی شده بود .
طی ۲ سال گذشته قرار بود هیئتی متشکل ازاعضای استانداری ، شرکت گاز ، شهرداری و مسکن و شهرسازی خوزستان بعد از سنجیدن همه جوانب این قانون ، آن را اجرا کنند.
اما تاکنون به دلیل هزینه بر بودن این طرح اجرای آن به تعویق افتاده و از سوی این دستگاه‌ها مصوبه‌ای برای اجرای آن ابلاغ نشده است .
با اجرایی شدن این طرح سازمان نظام مهندسی می‌تواند از سیستم لوله کشی ساختمان‌ها بازدید داشته باشد و در صورت داشتن ایراد فنی ، صاحب ملک را ملزم به برطرف کردن نقص و ایمن سازی مکان کند.
اجرای طرح نگهداری و بازرسی سیستم لوله کشی ساختمان می‌تواند حدود ۶۰ درصد از وقوع حوادث ناشی از گاز در استان جلوگیری کند.
الزامی شدن نصب ۳ تجهیز مهم و فنی در ساختمان‌های خوزستان از ۱۵ بهمن ماه
رئیس سازمان نظام مهندسی خوزستان با بیان این که بازرسان سازمان نظام مهندسی ، بعد از اتمام سازه بر سیستم لوله کشی داخلی ساختمان‌ها و مجتمع‌های تجاری ، مسکونی و عمومی نظارت دارند، گفت: بر اساس تفاهم نامه‌ای که از سال ۸۳ با شرکت گاز استان منعقد شد ، بازرسی از سیستم لوله کشی داخلی ساختمان‌ها و مجتمع‌های تجاری ، مسکونی و عمومی توسط ۶۰۰ بازرس متخصص انجام می‌شود.
کوروش خواجوی گفت: مهندسین مکانیک دارای پروانه بازرسی از وزارت راه و شهرسازی (که براجرای لوله کشی گاز واحدهای مسکونی ، تجاری و اداری نظارت دارند) ، دوره‌های آموزشی را زیر نظر نظام مهندسی گذرانده اند و تخصص لازم را کسب کرده اند .
وی افزود : بازرس گاز مجزا و مستقل از کارشناسان دیگر عمل می‌کند و تاسیسات دیگر ساختمان توسط بازرسان دیگری نظارت می‌شود و اگر نشتی در زمان نصب کنتور وجود داشته باشد ، رفع خطر خواهد شد .
وی با بیان این که اکثر این حوادث در بافت فرسوده رخ می‌دهد افزود: ساختمان‌هایی که از سال ۸۳ تاکنون بازرسی شده اند ، کیفیت بهتری دارند و به ندرت شاهد حوادث در ساختمان‌های نوساز هستیم.
خواجوی استفاده از تجهیزات گاز را ضروری دانست و اظهار کرد: از ۱۵ بهمن ماه سال جاری بر اساس ابلاغیه شورای فنی استان خوزستان ، استفاده از ۳ تجهیز مهم و فنی ، شامل : آشکارساز‌های هوشمند و اتوماتیک جریان یا نشت گاز ، فیوز قطع جریان گاز اضافی و شیر حساس به زلزله الزامی است .
با توجه به این که در خوزستان سالانه ۵۰۰۰ واحد مسکونی ساخته می شود ، الزامی شدن این تجهیزات ، می‌تواند از وقوع حوادث در آینده جلوگیری کند، اما نباید فراموش کرد که این تجهیزات قاطعانه جلوی وقوع حوادث را نمی‌گیرند ، به این معنا که داشتن این تجهیز نباید باعث سهل انگاری شوند .
مهمترین نکته این است که ساختمان با هر کیفیت و استانداردی که احداث شود ، حداکثر پس از ۵ سال باید مورد بازرسی دوره‌ای قرار گیرد .
بازدید دوره‌ای از واحدهای مسکونی در آینده‌ای نزدیک
جلسه‌ای در سال ۱۳۹۹ با دفتر شورای فنی استان در بحث اجرای نگهداری از تاسیسات و تعمیرات گاز درخوزستان برگزار شد و بر اساس مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان ، متولیان و وظایف آن‌ها نیزمشخص شد و به منظور به سرانجام رساندن مقررات ملی ساختمان باید شیوه نامه‌های اجرایی آن ابلاغ شود .
بنا به گفته مدیر عامل شرکت گاز خوزستان و رئیس سازمان نظام مهندسی خوزستان این شیوه نامه اجرایی به زودی ابلاغ خواهد شد و تعرفه مشخص بازدید‌های دوره‌ای توسط سازمان نظام مهندسی اعلام خواهد شد .
درصورت ابلاغ این شیوه نامه ، خوزستان از استان‌های پیشرو در زمینه بازدید‌های دوره‌ای و مستمر از تاسیسات گاز خانگی در کشور خواهد بود.
در پایان به ارائه راهکارهای موثر در کاهش حوادث انفجار گاز ناشی از نشت گاز می پردازم :
_ افزایش آگاهی و اطلاعات مردم برای استفاده صحیح از وسایل گاز سوز و خودداری از ایجاد انشعاب‌های جدید در ساختمان‌ها
_ اطلاع رسانی موثر ، فرهنگ سازی و ایجاد حساسیت در جامعه
_ سرویس و بازدید ادواری از اتصالات وسایل گازسوز توسط افراد مجرب
_ تست چشمی اتصالات و شیلنگ‌های گاز توسط مشترکین
_ استفاده از وسایل گازسوز ترموکوبل دار و خودداری از قرار دادن بخاری و اجاق گاز کنار پرده
_ باز نگه داشتن پنجره جهت تهویه هوا در واحدهای مسکونی ، تجاری و اداری
_ نصب دستگاه شناسایی نشت گاز متان (آژیر خطر این دستگاه‌ها با شناسایی نشت گاز متان ، فعال می‌شود و مشترکان را مطلع می‌کند.)
_ بررسی شناسنامه فنی مِلک ، قبل از خرید واحد مسکونی (صدور شناسنامه فنی ملک حدود یک سال است که در خوزستان اجرایی شده است ، با بررسی شناسنامه فنی و ملکی یک ساختمان می‌توان میزان اعتبار فنی و قانونی آن را ارزیابی کرد. طبق این سند ، ناظر ، چک لیست نکات ایمنی رعایت شده را بررسی می‌کند و مشخص می‌شود که کدام نکات ایمنی طبق مقررات ملی ساختمان اجرایی شده است ) .
نویسنده : زهراکیانی
نظر شما