پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب ...
ویله‌های زاگرس
آتش سوزی جنگل‌ها و مراتع، قصه تلخی است که یکی از زیباترین جلوه‌های الهی را در خطر نابودی قرار داده است.
مویه‌های باد در میان برگ و بار درختان می‌پیچد و حکایت تلخ بلوط‌های گُر گرفته و علف‌های سوخته را در گوش آسمان نجوا می‌کند.
عروس دیرین زاگرس در خاکستر نشسته و در تقابلِ وِی وِیِ* زنان و چوپیِ*مردانِ زاگرس، *ویله سر می‌دهد.
نوای ساز دهل و سوز چمری* در سوگ بلوط‌زار‌ها و سکوت لاک پشت‌های خفته، خواب را در چشمِ تَرِ زاگرس نشینان می‌شکند.
قصه آتش و بلوط، قصه "پار و پیرار" نیست
یک روز حرف ذغال گیری است و روز دیگر تغییر کاربری؛ مردمانی که به طمع، چنگ به سرمایه زمین انداخته اند؛ یک روز با تبر و ارّه می‌آیند، روز دیگر ذغال می‌گیرند و آتش به جان جنگل‌ها می‌افکنند.
از همیشه تا هنوز، بلوطستان‌های زاگرس صحنه جدال بوده است، جدال سبز درختان با شعله‌های سرخ وحشی.
نفس های زمین به شماره افتاده
در حالی که کارشناسان نقش جنگل‌ها و مراتع را به لحاظ حفظ منابع آب‌وخاک، مانایی محیط زیست سالم و فراهم کردن چرخه اقتصادی انکار ناپذیر می‌دانند، اما باز هم شاهد بی‌توجهی مردم به صیانت از این گنجینه‌های خدادادی هستیم.
سطح جنگل‌های ایران در پنجاه سال گذشته از ۱۸ میلیون هکتار به حدود ۱۴ میلیون هکتار کاهش پیدا کرده است.
بر اساس آمار سالانه حدود چهار میلیون هکتار از جنگل‌های جهان نابود می‌شود؛ این در حالی است که در ایران سالانه یک میلیون هکتار نیز به وسعت بیابان‌های کشور افزوده می‌شود.
پهنه پر سخاوت زاگرس در فارس
در این میان استان فارس با بیش از ۱۰ میلیون هکتار عرصه جنگلی، ۱۸ درصد از جنگل‌های کشور و رتبه نخست را از نظر میزان سطح جنگل‌ها داراست.
در فارس ۱۰ میلیون و چهار صد هزار هکتار زمین‌های منابع طبیعی با پوشش گیاهی بلوط، بادام وحشی، بنه، کیالک، ارژن، شن، دافنه، ارس، تنگرس، گون، جاشیر و گیاهان مرتعی مانند خارشتر، شیرین بنان، درمنه، گون و گرامینه وجود دارد.
این استان دارای سه ناحیه رویشی زاگرس، ایرانی تورانی وخلیج عمانی است که در مجموع، منطقه رویشی زاگرس از اهمیت و اولویت خاصی برخوردار است و ۳۰ درصد از عرصه‌های زاگرس در استان فارس واقع شده است.
جنگل‌هاس زاگرس با گستردگی در ۱۱ استان کشور، ۴۰ درصد جنگل‌های کشور را دارند و از باارزش‌ترین ذخایر جنگلی جهان هستند.
درختان بلوط زاگرس، نقش فوق‌العاده اکولوژیستی دارند و منابع مهمی برای حفظ آب و خاک محسوب می‌شوند.
منطقه جنگلی زاگرس ۶ میلیون هکتار وسعت دارد که در یک دهه گذشته به دلیل شیوع آفات و بیماری، تغییرات اقلیمی که باعث افزایش درجه حرارت شده، بهره‌برداری ناپایدار که انسان در این جنگل داشته از نظر کیفی و کمی کاهش پیدا کرده و یا دچار تغییرات شده است.
اما گلیم بخت زاگرس،هر ساله با گرم شدن هوا، سیاه تر هم می شود
از اواخر اردی بهشت هرسال با افزایش دمای هو ا، شعله‌های بی‌رحم آتش به جان جنگل های زاگرس افتاده و از وسعت این پهنه سبز می‌کاهد و بیمِ کمبود امکانات و تجهیزات، نبود پایگاه امداد هوایی اطفای حریق، کمبود نیرو، بی‌احتیاطی گردشگران و رهگذران هم به کابوسی برای این جنگل های بی پناه بدل می شود .
در طول ۳ سال گذشته بیش از ۲ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس طعمه حریق شده است که حدود 500 هکتار آن در سال جاری بوده است.
بر اساس اعلام متولیان منابع طبیعی این آتش‌سوزی‌ها اغلب منشأ انسانی داشته و نقش بسیارعمده‌ای در زوال ریه های تنفسی ایران دارند.
آه سرد بلوط
وضعیت خسارات آتش‌سوزی‌های عرصه‌های جنگلی به‌ویژه در منطقه زاگرس به‌گونه‌ای است که سازمان حفاظت محیط‌زیست در اطلاعیه‌ای اشد مجازات را از قضات برای آتش افروزان عمدی جنگل‌ها و مراتع خواستار شده است .
در این اطلاعیه سازمان حفاظت محیط زیست از قوه قضائیه و قضات درخواست کرده است که در برخورد قانونی با افراد و اشخاص سودجو که به‌صورت عمد اقدام به ایجاد آتش‌سوزی در پارک‌های ملی و آثار طبیعی ملی را می‌کنند، با عنایت به مجازات‌های تعیین‌شده در ماده ۶۷۵ و تبصره ۲ قانون مجازات اسلامی که تصریح می‌کند «هر کس عمداً جنگل، اشجار و … را آتش بزند، به حبس از دو تا پنج سال محکوم می‌شوند» اشد مجازات را اعمال کنند.
صمدنژاد، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس می گوید: پارسال بیش از چهل نفر در بحث آتش سوزی عرصه های منابع طبیعی دستگیر و به مراجع قضایی معرفی شدند.
ریه های فارس در حال نابودی
پارسال ۵۳۶ بار آتش به جان مراتع و جنگل های فارس افتاد و بیش از ۱۴ هزار هکتار از اراضی استان را نابود کرد
مدیر کل حفاظت محیط زیست فارس امسال را نیز سالی پرخطر برای جنگل های زاگرس می داند .
به گفته او زاگرس امسال با ۲ چالش آتش سوزی و خشکسالی روبروست که در مورد دو بحران پیش رو، بایستی برنامه ریزی مناسبی صورت گرفته و مشارکت عمومی برای عبور از بحران شکل گیرد.
حمید ظهرابی می گوید: آتش سوزی ها امسال از اواخر فروردین ماه شروع و در برخی نقاط آتش های گسترده ای ایجاد شده است و باید ۷ الی ۸ ماه آمادگی مقابله با آتش سوزی را داشته باشیم.
محمد مهدی نوری رئیس مرکز کنترل و پشتیبانی اطفاء حریق هوایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نیز با اشاره به آغاز آتش سوزی های مناطق زاگرسی می گوید: در چند هفته گذشته با افزایش دما و گرم شدن هوا، آتش سوزی های وسیعی در استان های زاگرسی از جمله استان فارس شاهد بودیم به طوری که هر روز یک یا چند منطقه در مرز استان فارس با کهگیلویه و بویراحمد ومناطق رستم ، شادگان و شاه بهرام باشت درگیر حریق شدند.
وی تاکید می کند : باید بتوانیم ظرفیت سازمان های مردم نهاد را به کار بگیریم تا مشارکت عمومی برای عبور از بحران شکل گیرد.
آتش بیار معرکه کیست ؟
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس با بیان اینکه همواره عوامل طبیعی و انسانی در افزایش میزان آتش سوزی ها دخیل بودند، می گوید: در عوامل انسانی با عامل عمدی یا سهوی بودن آتش سوزی ها مواجه هستیم.
وی توضیح می دهد: عوامل طبیعی آتش سوزی در اثر فعل و انفعالات پیش آمده در حوزه تخمیر و مسایل شیمیایی مواد آلی روی زمین صورت می گیرد.
همچنین براساس رعد و برق و صاعقه گیاهان خشک آتش می گیرند و باعث آتش سوزی عرصه های منابع طبیعی می شوند.
صمدنژاد ادامه می دهد: همچنین براثر ذره بینی شدن، احتمال آتش سوزی وجود دارد که به عنوان مثال تکه شیشه یا بطری های پلاستیکی که در طبیعت رها می شود می تواند عاملی برای آتش سوزی باشند.
بابک کریمی، طبیعت گرد و فعال گردشگری، عوامل انسانی آتش سوزی را عمدی و سهوی دانسته و می گوید: به عنوان مثال گردشگری یکی از عوامل بزرگ آتش سوزی هاست است ؛ گردشگر در طبیعت آتشی برای درست کردن چای روشن کرده اما خوب آن را خاموش نمی کند یا فردی که ته مانده سیگار را به بیرون انداخته و آتش سوزی بزرگی را منجر می شود .
همچنین اراضی منابع طبیعی که به اراضی مستثنیات وصل هستند گاهی به دلیل آتش زدن کاه و کلش دچار آتش سوزی می شوند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس اما برخی از عوامل آتش سوزی را نیز عمدی می داند .
به گفته او برخی متقاضایان واگذاری اراضی منابع طبیعی که به دلیل وجود پوشش گیاهی با واگذاری اراضی به آنان مخالفت شده است نسبت به آتش زدن آن اقدام می کنند تا با از بین بردن پوشش گیاهی بتوانند این اراضی را در اختیار بگیرند.
صمدنژاد صراحتا می گوید: براساس قانون، مناطق آتش سوزی شده را نمی توانیم به کسی واگذار کنیم؛ مردم باید بدانند اگر جایی آتش گرفت بعدا واگذار نمی شود تا کسی به این بهانه مراتع را آتش نزند.
بلوط های بی گناه، قربانی می شوند
او اختلاف مرتعی ، اغراض شخصی و انتقام جویانه را یکی دیگر از دلایل آتش سوزی عمدی جنگل ها و مراتع می داند .
به گفته وی، ممیزی نشدن مراتع از دیگر نقاط ضعف در مقابله با آتش سوزی ها است، اختلافات مرتعی که منجر به آتش زدن عرصه های طبیعی می شود بر سر ممیزی نشدن مراتع است.
مهار آتش با دستان خالی
به گفته برخی کارشناسان،علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد چرا که مهار آتش در عرصه های طبیعی کاری بسیار دشوار است و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس با نیروی انسانی کم ، توان مقابله سریع با این بحران را ندارد.
محمد جواد سیاح پور فعال محیط زیست امکانات و تجهیزات اطفا حریق در منابع طبیعی و جنگل‌های استان را بسیار ابتدایی می‌داند و می‌گوید شاید برخی تجهیزات کمی به روز شده باشد، اما در آتش سوزی‌ها هنوز هم با بیل و شاخه‌های درخت به نبرد با آتش می‌روند و حتی برخی اوقات نیروهای محلی بدون این که آموزشی دیده یا به کمترین امکاناتی مجهز باشند به خاموش کردن آتش اقدام می‌کنند که ممکن است جانشان هم به خطر بیفتد.
در راه نجات زاگرس
با وجود کمبود امکانات و تجهیزات، مسولان استان عزم خود را جزم کرده اند تا امسال از تعداد آتش سوزی‌ها و خسارت‌های آن بکاهند.
با اشاره به اهمیت بحث حفاظت و حراست از جنگل‌های زاگرس ، پیش‌نویس سند راهبردی حفاظت و مدیریت پایدار بوم‌سازگان زاگرس در سطح ملی به منظور کنترل، درمان و پیشگیری از این بیماری تهیه و به ۱۱ استان زاگرس‌نشین کشور ارسال شده است.
پیش‌نویس این سند شامل۱۳ بند، چهار تبصره و۶ راهبرد است و در آن در خصوص ارزش بوم‌سازگان زاگرس از نظر تنظیمی، زیستگاهی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی مورد ارزیابی قرار گرفته و با توجه به مسائل و مشکلات ناحیه زاگرسی راهبرد‌ها تعریف شده است.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس نیز از تهیه نقشه مناطق مستعد آتش سوزی در استان خبر داده و می گوید : در نقشه، نقاط بحرانی مشخص شده و با شهرستان‌هایی که در نزدیکی مناطق مستعد آتش سوزی هستند نیز هماهنگی لازم صورت گرفته تا در صورت آتش سوزی به این مناطق کمک کنند.
صمد نژاد بر ضرورت وجود هواپیمای آبپاش در استان تاکید کرده و می‌گوید: فارس با توجه به سابقه‌ای که در زمینه آتش‌سوزی منابع طبیعی دارد، به هواپیمای آبپاش نیاز دارد و این موضوع می‌تواند تا حد بسیار زیادی خسارت آتش‌سوزی را کاهش داده و زمان اطفای حریق را به حداقل برساند.
التیام زخم های زاگرس
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس همچنین از تدوین طرح مقابله حریق در عرصه های منابع طبیعی در این اداره کل خبر داده و می گوید: از آن جا که کتابی به عنوان منبع برای مقابله با آتش سوزی ها در عرصه های منابع طبیعی کشور وجود نداشت،به سمت تهیه و تدوین کتابی رفتیم که در آن با تحلیل swot به جمع آوری آمارها و روش های مقابله با آتش سوزی ها پرداخته شود .
صمدنژاد به نقاط قوت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس در مقابله با آتش سوزی ها نیز اشاره کرده و می گوید: تجارت سنوات گذشته، ایثار و فداکاری همکاران، افزایش تجهیزات مثل دمنده ها با کمک خیرین و منابع موجود، استفاده از بالگرد و بهره گیری از ظرفیت پهپادها از جمله نقاط قوت است.
به گفته او پارسال ۸۱ مورد از بالگرد در حوزه اطفای حریق عرصه های منابع طبیعی استفاده کردیم.همچنین امسال از ظرفیت پهپادها و فناوری های RS و GRS در پایش و شناسایی مسیرها بهره بردیم .
نبرد نابرابر با آتش
وی در ادامه به نقاط ضعف در بحث مقابله با آتش سوزی ها اشاره کرده و می گوید: یکی از این نقاط تعداد کم نیروهای منابع طبیعی در شهرستان ها است که تنها ۱۰ نیرو در هر شهرستان داریم .
زمان بر بودن هماهنگی استفاده از بالگرد برای اطفاء حریق در جنگل ها از دیگر نقاط ضعف برای مقابله با آتش سوزی عرصه های منابع طبیعی است، اگر در ثانیه های نخست این هماهنگی ها انجام می شد، استفاده بهتری صورت می گرفت.
همچنین راه های دسترسی در کوه ها وجود ندارد که در حال حاضر در حال آماده کردن این راه ها هستیم ارتباطات رادیویی و بیسیمی نیز در بسیاری از نقاط کوهستانی وجود ندارد.
به گفته صمدنژاد تجهیزات برای اطفای حریق به اندازه کافی نیست و ستادهای اطفای حریق در شهرستان ها در سال گذشته به خوبی تشکیل نشدند.
کلید نجات جنگل‌ها در دستان ما
با وضع موجود و برآورد کارشناسان از تداوم روند تخریب جنگل‌ها و نابودی آن ها تا ۵۰ سال دیگر ، به نظر می‌رسد تنها راه صیانت و حفاظت از جنگل‌ها و مراتع ملی کشورمان در مقابل تخریب و آتش سوزی ،آموزش انسان ها باشد .
که این امرهم نیازمند فرهنگ سازی ، تجهیز امکانات اطفای حریق و در نهایت برخورد با متخلفان است .
کارشناسان معتقدند بهره گیری از رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی، اعتماد سازی بین دولت و سازمان‌های مردم نهاد و جوامع محلی از دیگر موارد مهمی است که در آموزش و فرهنگ سازی می‌بایست مدنظر قرار گیرد.
اردیبهشت، فعال محیط زیست می‌گوید: اطفای حریق باید به یک جریان اجتماعی و فرهنگ عمومی تبدیل شود و نباید تصور کرد این موضوع فقط وظیفه دولت است بلکه بر عهده همه ماست که مسوولیت پذیر باشیم و از منابع و سرمایه ملی محافظت کنیم.
به عقیده وی، علاوه بر آموزش و فرهنگ سازی، اگر به گونه‌ای عمل شود که به طور مثال از اردیبهشت ماه به مدت حدود ۶ ماه نیرو‌هایی از سازمان‌های دولتی مرتبط، سازمان‌های مردم نهاد و جوامع محلی برای مراقبت و اطفا حریق در عرصه‌های منابع طبیعی و جنگلی در نظر گرفته شود می‌توان به میزان زیادی از بروز آتش سوزی‌ها جلوگیری کرد و یا خسارت‌های آن را کاهش داد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس هم با اشاره به نقش مهم گروه های حامی طبیعت می گوید: تشکل های مردم نهادی وجود دارند که حاضر هستند به اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کمک کنند که باید در مرحله پیشگیری، برنامه ریزی، اقدام و پایش برای آنان برنامه داشته باشیم که در این زمینه در حال تدوین شیوه نامه تشکل های امداد و نجات منابع طبیعی هستیم.
وی ادامه می دهد: استفاده بهینه از ظرفیت خیرین یکی دیگر از فرصت ها است، با توجه به پایین بودن اعتبارات دولتی و از بین رفتن زود تجهیزات نیاز به استفاده از ظرفیت خیرین و دوستداران منابع طبیعی هستیم.
به عقیده وی در بحث فرهنگ سازی و آموزش انس با طبیعت و روش های پیشگیری از وقوع آتش در مدارس بیشتر می توانیم کار کنیم.
کاظمی ، دیگر فعال محیط زیست استان هم بر ضرورت اطلاع‌رسانی گسترده شماره تماس های مردمی سازمان های حفاظت محیط زیست (1540) و جنگل ها، مراتع و آبخیزداری (1504) برای گزارش سریع مشاهده آتش در مناطق جنگلی و مراتع تاکید کرده و به مسافران و گردشگران توصیه می کند : هنگام خارج شدن ازجنگل و تفرجگاه‌ها از خاموش بودن کامل آتش مطمئن شوند.
وی به قانون بسیاری از کشورها در رابطه با ممنوعیت مطلق روشن کردن آتش در هوای باز طی بازه‌های زمانی حساس اشاره کرده و می گوید : این موضوع در ایران نیز باید پیگیری و اجرا شود.
به اعتقاد وی ضروری است موضوع ممنوعیت مطلق روشن کردن آتش در هوای باز برای تمامی اقشار همچون کشاورزان و گردشگران در فصل گرما و خطر آتش‌سوزی و مراتع از ابعاد مختلف همچون بعد حقوقی مورد بررسی قرار گیرد.
به گفته وی دانستن چند نکته ساده و به نظر پیش پا افتاده، می تواند کارگشا و موثر باشد:
- مطمئن شوید اطراف آتش به شعاع 1 تا 5/1 متر عاری از موجود زنده است.
اگر نتوانستید چنین مکانی را پیدا کنید از گودال کوچک بر روی زمین استفاده کنید و یا با سنگ چین نمودن، موقعیت بر افروختن آتش را مهیا نمایید.
موقع خواب یا موقع حرکت و ترک محل، مطمئن شوید که آتش به طور کامل خاموش شده است؛ از آب و یا خاک مرطوب برای خاموش نمودن آتش حتماً استفاده کنید.
به عنوان یک فرد متعهد که پا به طبیعت گذاشته ایم، مسئولیت آتش برافروخته شده را بپذیریم. این را هم بدانیم که افروختن آتش کار ساده ای است، اما مهار آن نه! ، مهار آتش در طبیعت کار دشواریست و هنر و مهارت خاصی را می طلبد.
در صورتیکه در اثر سهل انگاری خود و دیگران با یک آتش سوزی روبرو شدیم چه اقداماتی را باید انجام دهیم:
- اول: با حفظ خونسردی سمت باد را تشخیص داده و جهت آتش را تخمین می زنیم.
- دوم: تنها در صورت محدود بودن آتش سوزی با استفاده از قطع رابطه آتش با برگ های خشکِ روی زمین و خار و خاشاک و شاخه های خشک درختان، و مواد اشتعال زا محدوده آتش را به حداقل ممکن برسانیم.
- سوم: در صورت سرکش بودن آتش و نبود امکان کنترل و مهار آن تنها سعی نمائیم خود و سایرین را به نقطه ای امن خارج از محدوده آتش هدایت کرده و سریعاً واحدهای امداد و نجات، محیط بانان، جنگل بانان و سایر مراجع ذیربط را مطلع نمائیم. (با شماره تلفن‌های 1504 منابع طبیعی و یا 1540 محیط زیست تماس بگیریم)
- چهارم: با مشاهده هرگونه آتش رها شده توسط دیگران بعنوان یک عامل اساسی در پیشگیری از آتش سوزی از کنار آتش رها شده بی تفاوت و غیر مسئولانه عبور نکرده و خود اقدام به خاموش نمودن آتش کنیم ؛ شاید این آتش رها شده خود سر منشاء آتش سوزی بزرگی شود .
- جدا از این موارد که در ارتباط با نحوه صحیح آتش روشن کردن مطرح شد ، حتی آتش روشن کردن نباید چهره طبیعت را نازیبا کند، بعد از اینکه آتش را به درستی خاموش کردیم باید طوری بقایای آن را از بین ببریم که آثاری از محل آتشِ ما در طبیعت باقی نماند.
مریم شمس
خبرگزاری صداوسیما مرکز فارس
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
*ویله : فریاد عظیم و واویلا کردن*وی وی : گریه و مویه زنان
*چمر :(chamar) آیین ویژۀ سوگواری است که اغلب در میان مردم زاگرس نشین اجرا می‌شود.*چوپی : نوعی رقص مردان لُر که در مراسم عزا نیز اجرا می شود .
نظر شما