زباله های الکترونیکی ، تحفه شوم تکنولوژی برای بشر

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما مرکز گیلان، پلاستیک پیچ شده در جعبه رنگ و رو رفته اش، گوشه کشوی بالایی کمدم ، خاک می خورد. 
ظاهرش با همان صفحه کلید برجسته ، هنوز  نو مانده و نمایشگر کوچک آن سالم است و  رسید خریدش هم تر و تمیز ، تاریخ 12سال پیش را نشان می دهد. 
اولین گوشی تلفن همراهم را می گویم که بعد از چند سال استفاده، باتری اش از کار افتاد.
چندی پیش وقتی به اصرار مادرم برای فروش قطعات دیگر این گوشی به بازار رفتم، فروشنده از من سراغ باتری گوشی را گرفت و وقتی فهمید آن را دور ریخته ام، سرش را به نشانه تاسف تکان داد و حدود نیم ساعت در مورد پیامدهای قطعات دور ریختنی گوشی تلفن همراه، توضیح داد اما یک جمله این فروشنده که دانش آموخته رشته محیط زیست بود مثل پُتک بر سرم کوبیده شد ؛ اینکه " کادمیوم موجود در هر باتری گوشی تلفن  همراه می تواند 600 متر مکعب آب را آلوده کند. "

آنطور که این فروشنده می گفت : ضایعات لوازم الکترونیکی حاوی مواد سمی خطرناک از جمله سرب، کادمیوم  و جیوه است و صدمات جبران ناپذیری به محیط زیست می زند و موجب بروز انواع سرطان می شود.
گوشی تلفن همراهم را از کیفم بیرون آوردم تا تلفنی، صحت این موضوع را از کارشناسان و متولیان سلامت جویا شوم چرا که اگر حرف های این فروشنده درست باشد ؛ من و خیلی از دور و بری هایم بدون اینکه متوجه باشیم در آلوده کردن محیط زیست و به خطر انداختن سلامت خود و اطرافیان مان سهیم هستیم و لوازم برقی از رده خارج شده زیادی را به عنوان ضایعات به سطل های زباله شهرداری ها سپرده ایم.
وقتی با معاون اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی گیلان هم صحبت می شوم، بیشتر متوجه خطر زباله های الکترونیکی و پیامدهای مخرب آن بر محیط زیست می شوم.

مواد سمی زباله های الکترونیک، رفیق شفیق سرطان 
دکتر داوودی گفته های فروشنده گوشی تلفن همراه را تایید کرد و گفت : به علت بارش های بسیار، بالا بودن سطح آب های زیر زمینی و نزدیکی آن با سطح دریا در گیلان ، تجزیه و نفوذ مواد سمی زباله های الکترونیکی در این استان سریع تر و امکان آلوده شدن منابع آب و خاک از این طریق بیشتر از دیگر مناطق کشور است این در حالی است که کادمیوم موجود در هر باتری گوشی تلفن همراه می تواند 600 متر مکعب آب را آلوده کند. 
این متخصص پزشکی اجتماعی با بیان اینکه زباله های الکترونیکی به طور مستقیم از طریق تنفس و تماس بدنی، باعث بروز انواع بیماری های تنفسی و پوستی می شوند افزود : مواد سمی موجود در این ضایعات بصورت غیرمستقیم با آلوده کردن هوا، آب های زیر زمینی و خاک، در بافت گیاهان و جانوران رسوب کرده و وارد زنجیره غذایی می شود.
دکتر داوودی در تشریح این موضوع با اشاره به اینکه فلزات سنگین و سمی موجود در زباله های الکترونیکی همچون کادمیوم موجود درباتری های تلفن همراه، هنگامی که در معرض هوا قرار بگیرد و یا باران بخورد، هوا را آلوده می کند و باعث بروز سرطان ریه می شود گفت: این ماده سمی خطرناک افزون بر آلودگی هوا، با نفوذ به آب و خاک  وارد زنجیره غذایی و موجب اختلال درکارکرد گلبول های قرمز، ایجاد فشارخون و بیماری های کلیوی می شود.
آنطور که معاون اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی گیلان می گوید : "سی پی یوی" موجود در رایانه های از دور خارج شده هم چنانچه در معرض هوا قرار بگیرد و باران بخورد، سم آرسنیک آزاد می کند؛ سمی که اگر وارد زنجیره غذایی شود باعث بروز سرطان مثانه و اختلال در دستگاه تولید مثل می شود. 
دکتر داوودی مشکلات و بیماری های سیستم عصبی و گردش خون، مسمومیت، بیماری های گوارشی و پوکی استخوان را از دیگر پیامدهای نفوذ مواد سمی زباله های الکترونیک در آب و خاک دانست و گفت : تحقیقات انجام شده در برخی مناطق ژاپن نشان می دهد تعدادی از شهروندان این کشور بر اثر  مصرف آبزیان آلوده به کادیوم و جیوه زباله های الکترونیکی، دچار کمبود شدید کلسیم، پوکی استخوان، اختلالات شدید عصبی، زائده های مغزی ونقص های جنینی شده اند.
وی با اشاره به اینکه خطر مواد و فلزات غیر سمی موجود در زباله های الکترونیکی هم کمتر از مواد سمی آن نیست گفت : فلزات غیر سمی چون مِس، آلومینیوم، آهن و روی موجود در این ضایعات درصورتی که با غلظت بالا در آب نفوذ کنند، علاوه بر تغییر رنگ، طعم و بوی آب، بیماری های گوارشی ایجاد می کند.

وقتی زباله های الکترونیکی مثل ماکروویو آدم را از درون می پزند!
این متخصص پزشکی اجتماعی  نسبت به رها کردن برخی از زباله های الکترونیکی در طبیعت هشدار داد و گفت : قطعات برخی از زباله های الکترونیکی از جمله قهوه جوش، اتو، بخاری برقی و رایانه ها " الکترومگنتیک " هستند و امواج را در فضا منتشر می کنند.
وی در تشریح این موضوع با بیان اینکه الکترومگنتیک ها با انتشار امواج در محیط ، کار ماکروویوها را می کنند و اجسام را از درون می پزند گفت : تشعشعات حاصل از این امواج به درون بدن جانداران نفوذ می کنند و آب بدن آنها را خشک کرده و باعث بروز بیماری های مختلف می شود. 

سهم ضایعات الکترونیکی از سطل های زباله 
سازمان نظام صنفی رایانه ای گیلان اعلام می کند : بر اساس آخرین گزارش سازمان ملل متحدد سالانه بین20 تا 50 میلیون تن زباله الکترونیکی در دنیا بر جا می ماند که این میزان اگر چه فقط 2 درصد از حجم کل زباله های جمع آوری شده کشورها را تشکیل می دهد ؛ اما همین حجم ناچیز، شامل70 درصد زباله های حاوی مواد سمی و خطرناک است که در صورت ورود به چرخه محیط زیست، حیات موجودات زنده رابه خطر می اندازد. 
اگرچه این سازمان آمار دقیقی از میزان زباله های الکترونیکی در کشور و در گیلان ندارد اما تخمین می زند فقط بیش از 4 میلیون رایانه از دور خارج شده در کشور وجود داشته باشد ؛ این درحالیست که زباله های الکترونیکی افزون بر رایانه ها ، شامل دستگاه های دیگر الکترونیکی فرسوده و قطعات آن، از جمله تلویزیون های پلاسما، گوشی های تلفن همراه، رایانه، لوح فشرده ،لامپ های فلورسنت است.
اما آنطور که از صحبت های مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری های تابعه استانداری گیلان بر می آید : برنامه مدون و تکنولوژی مورد نیاز برای ساماندهی و بازیافت زباله های الکترونیک در کشور وجود ندارد و در گیلان هم اقدام موثری انجام نشده است.
آقای شهشهانی اگرچه به خطر زباله های سمی اذعان دارد اما می گوید : گستردگی مشکل پسماند و تولید شیرابه های مراکز دفن در استان ، باعث شده بیشتر روی این موضوع تمرکز کنیم ؛ هر چند می دانیم  زباله های الکترونیکی با وجود حجم کمی که دارد صدمات خطرناک تر و جبران ناپذیرتری بر پیکره محیط زیست جانوری و انسانی وارد می کند. 

جولان زباله های الکترونیکی در مراکز انباشت و دفن زباله
مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری های تابعه استانداری گیلان با اعلام اینکه روزانه حدود 2 هزار تن زباله در این استان تولید می شود که البته در ایام تعطیل سال و با ورود گردشگران، این میزان به حدود 2هزار و500 تن می رسد گفت : بخش زیادی از قطعات زباله های الکترونیکی که در ردیف پسماندهای ویژه و خطرناک قرار دارد،  به همراه زباله های معمولی  سر از 26 جایگاه دفن زباله گیلان در می آورد.
 جایگاه هایی که بر اساس شواهد موجود و به عقیده کارشناسان محیط زیست، پیکره طبیعت از دفن غیراصولی و انباشت زباله ها در آن ها زخمی است و هر روز200 مترمکعب شیرابه را به آب های سطحی و زیر زمینی تحمیل می کند.
آقای شهشهانی می گوید : بخشی از اجزای غیر قابل مصرف و البته خطرناک و سمی زباله های الکترونیکی در گیلان به همراه زباله های خانگی و دیگر پسماندها سر از سطل های زباله در می آورند و در نهایت با ماشین های حمل زباله به مراکز دپو و دفن  زباله راه می یابد.

کیسه ای که دوره گردها و ضایعات جمع کن ها از زباله های الکترونیک برای خود دوخته اند. 
مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری های تابعه استانداری گیلان می گوید : مقدار قابل توجهی از لوازم الکترونیکی از دور خارج شده، مایه درآمد دوره گرد ها و ضایعات جمع کن هاست و سر از بازار لوازم الکترونیکی دست دوم درمی آورند.  
آقای شهشهانی افزود: برخی از قطعات سالم این لوازم از دور خارج شده ، با استفاده از روش های بازیافت و امحای سنتی ، جدا و به مراکز تعمیر لوازم الکترونیکی رایانه و گوشی های تلفن همراه فروخته می شود و قطعات بی مصرف به جا مانده، سر از سطل های زباله سمساری ها در می آورد و دوباره به همان مراکز دفن و در نهایت به چرخه طبیعت بر می گردد.
تعدادی از شهروندان گیلانی هم به فروش زباله های الکترونیکی به دوره گردها اذعان دارند.
آنان می گویند : ترجیح می دهند لوازم الکترونیکی غیر قبل مصرف و قدیمی شان از جمله اتو و تلویزیون  را به دوره گردها بفروشند و پولش را بگیرند و از سرنوشت این وسایل برقی از دور خارج شده، خبری ندارند.
برخی ها از خطرات زباله های الکترونیک اظهار بی اطلاعی کرده و می گویند : بارها لامپ های فلورسنت شکسته شده و سوخته، لوح های فشرده غیر قابل استفاده و باتری های از دور خارج شده گوشی را همراه دیگر زباله ها دور ریخته ایم و فکر نمی کردیم این لوازم کوچک تا این حد مخرب باشد.

تعدادی از شهروندان هم که از خطرات این زباله های الکترونیک مطلع بودند اعلام کردند : حتی اگر این زباله های را جدا کنیم ، جایی را نمی شناسیم تا آن ها را تحویل بدهیم و مجبوریم آن ها را همراه دیگر ز باله ها دور بریزیم.
اگرچه مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری های تابعه استانداری گیلان به موضوع تفکیک زباله های الکترونیکی به عنوان اولین قدم در مدیریت پسماند اذعان دارد اما معتقد است؛ حالا که اجرای طرح تفکیک زباله با مشکلاتی از جمله کمبود منابع اعتباری مواجه است، باید پیش از برداشتن اولین قدم مدیریت پسماند ، پاشنه های فرهنگ سازی را در این زمینه ور کشید چرا که بیشتر مردم تمایل چندانی به تفکیک زباله های الکترونیکی  ندارند و ترجیح می دهند آن ها را به عنوان کالای دست دوم بفروشند.
آقای شهشهانی می گوید: اگرچه تلاش می کنیم از مشارکت تشکل های مردم نهاد برای نهادینه کردن فرهنگ تفکیک زباله های الکترونیک بهره بگیریم اما چون زیرساخت های لازم برای ساماندهی و بازیافت این دست زباله ها در کشور مهیا نیست، باز با مشکل مواجه خواهیم شد.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان هم در این باره با مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری های تابعه استانداری گیلان هم عقیده است و می گوید : در خصوص ساماندهی زباله های الکترونیکی در کشور اقدام موثری صورت نگرفته و فقط یک مرکز بازیافت در تهران اقدامات اولیه برای راه اندازی خط بازیافت زباله های الکترونیکی را انجام داده است.
آقای شکری می گوید : سازمان حفاظت محیط زیست کشور آیین نامه اجرایی پسماندهای برقی و الکترونیکی را به تازگی تدوین و حدود دو ماه پیش برای بررسی و اعلام نظر به ادارات کل  حفاظت محیط زیست استان ها ابلاغ کرده است که پس از اعلام نظر استان ها و جمع بندی نهایی برای اجرا ابلاغ خواهد شد.
وی البته معتقد است ابلاغ آیین نامه ها در این باره مشکلی را حل نمی کند و برای حل ریشه ای معضل زباله های الکترونیک باید زیرساخت ها و امکانات بازیافت زباله مهیا باشد که نیست.
صحبت های رئیس هیأت مدیره نظام صنفی رایانه ای گیلان هم حاکی از این است که فرآیند جداسازی قطعات الکترونیکی و بازیافت این قطعات به علت وجود فلزات سنگین و سمی از جمله سرب و کادمیوم نیاز به فناوری پیشرفته دارد.

آنطور که آقای کسایی می گوید :  در قاره اروپا فقط در کشور سوئد و انگلیس دو مرکز بازیافت زباله های الکترونیکی ساخته شده و بقیه کشورها زباله های الکترونیکی خود را به آنجا می فرستند.
وی افزود : در سفر هفته پیش رییس نظام صنفی رایانه ای کشور به گیلان ، در نشستی معضل زباله های الکترونیک مطرح و مقرر شد ؛ گیلان به عنوان استان پایلوت، طرح ساماندهی زباله های الکترونیک را با مشارکت نظام صنفی رایانه ای  پی بگیرد.
رئیس هیأت مدیره نظام صنفی رایانه ای گیلان می گوید : اگرچه بازیافت زباله های الکترونیک نیاز به تجهیزات پیشرفته دارد اما در برخی از کشورهایی هم که این تکنولوژی را ندارند، قطعات غیرقابل استفاده را در چاله های بتنی باعمق 7 تا 8 متر دفن می کنند که با استفاده از این تجربه می توان از نفوذ مواد سمی و خطرناک زباله های الکترونیکی به آب و خاک جلوگیری کرد.
آقای کسایی افزود : بنا داریم در آینده نزدیک در نشستی با متولیان پسماند استان، راهکارهای حل معضل زباله های الکترونیکی در گیلان را بررسی و با مشارکت دستگاه های مختلف در این باره اقدام عملی انجام دهیم. 
وی از برگزاری دوازدهمین نمایشگاه الکترونیک و کامپیوتر گیلان در هفته اول آذر خبر داد و گفت : یکی از غرفه های این نمایشگاه، به زباله های الکترونیکی و پیامدهای آن اختصاص دارد.
رییس هیأت مدیره نظام صنفی رایانه ای گیلان معتقد است؛ ساماندهی زباله های الکترونیک با توجه به ابعاد پیامدهای آن باید به دغدغه عمومی و مطالبه مردمی تبدیل شود که در این باره تلاش می کنیم از همکاری 800 عضو نظام صنفی رایانه ای گیلان و تشکل های مردم نهاد بهره بگیریم.

گل بود به سبزه نیز آراسته شد.
شهروندان می گویند : حل معضل پسماندهای معمولی و شیرابه های آن که سالهاست نقل محافل عمومی و مباحث نشست های متولیان محیط زیست و سلامت است و همایش ها و نشست های مکرر برایش برگزار شده ، در اقدام عملی ، هنوز در گام های اول است ؛ چه رسد به معضل پسماندهای الکترونیک که آثار سوء آن چندان برای جامعه ملموس نیست و به اندازه پسماندهای معمولی، سر از میز نشست ها و هم اندیشی مسئولان در نیاورده است. 
آنان عقیده دارند ؛ اضافه شدن معضل زباله های الکترونیک به مشکلات ساماندهی پسماند مصداق بارز این ضرب المثل است که " گل بود به سبزه نیز آراسته شد." معضلی که شاید پر بیراه نباشد که بگوییم هزار بار خطرناک تر از پسماندهای معمولی ، سلامت محیط زیست را هدف گرفته و عامل انواع سرطان است. 
حال باید دید گیلانی که پایلوت جلب مشارکت های عمومی برای ساماندهی زباله های الکترونیکی است، چقدر می تواند حساسیت این موضوع را مطرح و گام هایی برای حل این معضل بردارد.